terminów gramatycznych online
iloczas długość głoski
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
Iloczas. Fonologicznie dystynktywne różnice czasu trwania segmentów fonologicznych stanowiące podstawę opozycji fonemów długich i krótkich.
Cytaty
Iloczas, u, lm. y, m. długość czasu na wymówienie zgłoski jakiej. Wierszowanie łacińskie i greckie zasadza się na iloczasie. Prawidła iloczasu. Złamać iloczas. W tym wierszu jest błąd przeciw iloczasowi, ob. Prozodja.
[...] Przemian samogłosek otwartych e, o, ę, w ściśnione é, ó, ą, a ściśnionych w otwarte nie można pod ścisłe prawidła bez licznych wyjątków podciągnąć. Ta nieprawidelność zdaje się stąd pochodzić, że samogłoski e, o, wtenczas przechodziły w staréj polszczyźnie w é, ó ściśnione, gdy przez położenie swoje stawały się długiemi. Podobnież kreskowano długie a. Dziś, kiedy iloczas (prozodja) zaginął, i zwyczaj co do brzmienia ściśnionych é, ó się zmienia, nie możemy przemian tych samogłosek pod ścisłe podciągnąć prawidła. Co do ę, ą, rzecz się ma inaczéj, te bowiem z natury swéj są długiemi samogłoskami [...], ale częstokroć nie są żródłowemi, stąd pochodzi ich nieprawidelność [...].
Znaczy to, że obok znamion czeskich mają one także cechy polskie, mianowicie: 1. akcent na zgłosce przedostatniej, 2. zupełny dziś brak iloczasu, 3. zwężenie samogłosek w zgłoskach zamkniętych spółgłoską dźwięczną [...], 4. wymowę dawnego ā jak o [...], wreszcie — cechy dawniejsze: 5. skracanie wszystkich zgłosek akcentowanych w epoce prasłowiańskiej, także pod tonacją akutową [...] i 6. zachowanie prasłow. ʒ [...].
Naogół og.-pol. długie å ė ȯ ǫ zachowują długość także w zgłosce nieakcentowanej, og-pol. krótkie mogą się pod akcentem wzdłużyć, z wyjątkiem ë, krótszego od innych nawet w środkowych Kaszubach, nieznających już iloczasu.