terminów gramatycznych online
przygłos akcent
Język: polski
Cytaty
[...] jeśliby głos jaki Ojczysty nié dzwiękiém osobnym, ale przypadłością jaką czyli przygłosém (accentu) jako to cieńkością lub grubością, miękkością lub twardością, krótkością lub długością, &c. [...]
Mówa Polská ustná, má w sobie głosy i przygłosy, toć mowá Polská pisana, żeby się z ustną zgádzała, musi mieć znaki na to oboje, to jest głoski na głosy, przygłoski czyli znamiona na przygłosy: nic nad to gruntowniejszego, nic jaśniejszégo.
Atoli wdzięk z Iloczasu na inné języki spływający, nagrádzámy sowicie dobraniém i ułożéniém, według Harmonii, takich wyrazów, których samogłoski z różnémi Przygłosami, czyli Akcéntami, jako to otwartym, ściśnionym, lub nosowym, dobrané i uszykowané, taki dzwięk w mowie naszéj sprawić mogą, że Iloczasowé języki łatwo zrówná.
[...] przykładém pobratynów swoich Czechów, wprowadzili do pisma swégo Przygłoski czyli Akcénty albo Znamiona, ponieważ różné Przygłosy, czyli odmiénne brzmiénié czuli.
W práwdziwém wymawiániu Łaciny, o jakiém mámy świadectwo w dáwnych Pisarzach, dwie były rzeczy: piérwsza, Ton albo Akcént czyli Przygłos; drugá, Iloczas.
AKCENT, u. m. AKCENCIK a. m. dem, przygłos czyli domiar w wymawianiu i znamię pisarskie na wyrażenie tego służące, [...]. U Kopczyńsk. znaczy przygłos różność wymawiania, przygłoska zaś znamię pisarskie. n. p. Polacy przygłosy swoje przygłoskami czyli znamionami do głosek dodanemi, malować przedsięwzięli. Kopcz. Gr. 3, 36.
AKCENT, u. m. AKCENCIK a. m. dem, przygłos czyli domiar w wymawianiu i znamię pisarskie na wyrażenie tego służące, [...]. U Kopczyńsk. znaczy przygłos różność wymawiania, przygłoska zaś znamię pisarskie. n. p. Polacy przygłosy swoje przygłoskami czyli znamionami do głosek dodanemi, malować przedsięwzięli. Kopcz. Gr. 3, 36.
PRZYGŁOS, -u, m., PRZYGŁOSKA, -i, ż., przytężenie głosu [...]. Przebiegając przygłosy czyli akcenty języka naszego; a znajdując w abecadle Łacińskich takich głosek abo znamion, któreby dźwięk przygłosowy malowały, przygłosy te przygłoskami czyli znamionami do głosek dodanemi malować zaczęto. Kpcz. Gr. 3, p. 36, Kpcz. Ukł. 138, et Kpcz. Gr. 3, p. 31.
Wszak i w muzyce, oprócz tonów, są półtony; więc i w mowie mogą być, oprócz głosów, przygłosy czyli półtony mówne, i mogą odpowiadać półtonom muzycznym.
Jak w muzyce nie same tony lub półtony pojedyncze, tak w mowie nie same głosy i przygłosy oddzielnie uważane, ale ich szczęśliwe jednych z drugiemi połączenie, szczęśliwy dobór, stanowią przyjemne dźwięki, a ich zgodność harmonią.
Przycisk, u, lm. i, m. [...] 2) = przygłos, akcent; głośniejsze i nieco dłuższe wymówienie samogłoski w wyrazie. W wyrazach polskich przycisk pada zwykle na przedostatnią zgłoskę. 3) = dobitniéjsze wymówienie jakiego wyrazu. Wymawiać wyrazy z przyciskiém. Odpowiedziéć z przyciskiem.
Przygłos, u, lm. y, m. v. Przygłoska, i, lm. i, ż. gram. natężenie głosu, akcent, ob. Przycisk.
Przygłosowy, a, e, p. od przygłosu, akcentowy.
[…] Taż kréska nad a i nad wszelką samogłoską jinną w czeskim języku jest znamieniem jéj długości, w serbskim zaś znamieniem przygłosu. czyli akcentu […].
To twierdzenie, że w polskim i starosłowiańskim nie może być mowy obecnie o samogłoskach długich i krótkich, popierám jeszcze tym spostrzeżeniem, że języki, które dwójki kontrahowane przemieniają częstokroć w krótkie samogłoski, albo które pomimo jistnieniá samogłosek długich i krótkich dały przewágę w wymáwianiu nad jiloczasem przygłosowi, tj. akcentowi [...].
O przygłosie (accentus) w ogóle, a w szczególności o przygłosie greckim, litewskim i serbskim. Przygłosem nazywámy przycisk albo mocniejsze natężenie głosu, z jakim wymáwiamy zgłoskę wyrazu […].
[…] Bo w mowie ludzkiéj dwa przygłosy obok siebie w jednym wyrazie jistnieć nie mogą; skoro już ráz przygłos zajął swe miejsce w przedostatniéj zgłosce wyrazu, nie może już ciérpiéć po sobie przygłosu w ostatniéj zgłosce tegoż wyrazu.
Wielu innych pisarzów zgodne są zdania z powyższemi; tylko mylne co do nazwy jloczasu, zwią niektórzy przyciskiem, to już przygłosem, nagłosem, to już po łacinie accentum, to już po francuzku accent i accentuation. Udar i uderenije po rossyjsku, to już przeciąg; to betonung po niemiecku i t. d.
Accent Przygłos (porówn. Iloczas). [Dopisek Ad. A. K.ryńskiego do Przygłos]: Na oznaczenie akcentu zamiast wyrazu przygłos uważałbym za właściwszy i zrozumialszy nacisk lub przycisk; znane bowiem są w mowie naszéj wyrażenia odpowiednie: mówić co z naciskiem lub z przyciskiem, położyć na co nacisk. Utworzony od każdego z tych rzeczowników przymiotnik: naciskany lub przyciskany (np. zgłoska naciskana) jest zrozumialszy [...] Każdy prócz tego niewygodny jest w zestawieniu z wyrazem zgłoska (zgłoska przygłosowa, lub zgłoska przygłośna). Nadto przygłos (akcent) nie harmonizowałby znaczeniowo z innymi podobnéj postaci, jak: nagłos (anlaut), pogłos (auslaut), ani téż z przegłosem (ablaut) i in.
Accent Przygłos (porówn. Iloczas).
Przygłos Accent.
A właśnie metoda fonetyczna prowadzi do nadmiernego rozmnożenia znaków i znaczków, które najczęściéj, po bliższym rozpatrzeniu, okazują się zbytecznymi, gdyż wymawianie w danych razach zawisło od brzmień sąsiednich, przygłosu i t. p., jak jest w mowie ogólnopolskiéj.
Przycisk, u, lm. i [...] 2. nacisk, natężenie głosu, przygłos, akcent: Wymówić co z przyciskiem.
Przygłos, u, lm. y gram. 1. przycisk głosu, natężenie głosu, akcent.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska samogłoska, wokala krótka, longa — długa, [...], accentus — znamię, ton (t.. 3), przygłos (t. 3, przyp., s. 33), przygłoska (Układ, s. 138), akcent (Układ, s. 238).