cecha językowa, elementów językowych

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1785
• Prz/1792
• Such/1849
• SWil/1861
• Kam/1870
• Benni/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923

Nakoniec kładą się łatwé a potrzebniejszé uwági, jako to: náprzód, opisanié, czyli cécha wewnętrzná Wykrzyknika, Przyimka, Spoynika, i Przysłówka, (Interjectionis, Praepositionis, Conjunctionis et Adverbii)

Czas zeszły dokonany znaczenia srzedniego robi się z czasu zeszłego dokonanego znaczenia czynnego przybierając cechę aorystu wtórego.

Spółgłoska ch, dwoma znakami c, h pisana, nazywa się che, nie cecha.

Nauka poprawnego pisania (ortografia) opiéra się szczególnie co do brzmień na cztérech głównych zasadach: Wzgląd na wymowę, wzgląd na wywód etymologiczny, wzgląd na cechy polszczyzny i wzgląd na zwyczaj, powagą wieków ustalony.

S, nieod. n. dziewiętnasta głoska abecadła polskiego; należy do współgłosek. W języku polskim kształt jéj i brzmienie są trojakie: a) S, według tonu i mocy jego należy do współgłosek twardych mocnych; podług organu wymawiania, do podniebiennych nieodbitych; podług rodzaju głosu, do syczących. b) Ś, odpowiadająca poprzedniéj głoska miękka, we wszystkich innych podziałach grammatycznych razem z nią się znajduje. c) Sz, dźwięk nierozdzielny, lubo dwoma głoskami wyrażony, zalicza się także do wspołgłosek miękkich, czyli lepiéj zmiękczonych; ze względu na organa wymawiania do gardłowych nieodbitych; zresztą jest głoską syczącą i mocną jak poprzednie. W przekształcaniu się gramatyczném wyrazów trzy te odmiany téj saméj głoski ciągle się jedna drugą wyręczają np. kosa, koście, kosza, kośba, koszenie, liść, listek, mięso, mięśnia, pasać, paść, pasza i t. p. Krom tego ś. (si) i sz są odpowiadającemi miękkiemi twardéj współgłoski ch, która z niemi ustawicznie się umienia, np. socha, sosze, pociecha, pocieszyć, głuchy, głusi, ogłuszyć, Włoch, Włosi i t. p. S, ś i sz, opierając się na e i o nigdy nie robią tych ostatnich ściśnionemi, np. (pies, stos, wrzos. Po głosce sz, lubo jest nazywana miękką, nie pisze się nigdy i, lecz y, np. szyba. Oprócz wyrazu ssaći od niego pochodnych, w reszcie wyrazów czysto polskich głoska s nigdy się nie podwaja; w przyswojonych używa się albo podwojone jak w pierwotnéj formie, albo lepiéj pojedyńcze, gdyż w naszéj pisowni nie ma tego powodu, który zniewolił innych do podwajania. W imionach cudzoziemskich przyswojonych, jeżeli miały zakończenie na s, a ostatnia zgłoska odrzucona nie została, pierwotne s u nas często przechodzi na sz, jak np. Juljusz, Liwjusz, Jonasz, Horacjusz, v. Horacy; to samo często się spotyka, na początku i w środku innych wyrazów, jak np. reszta i t. p. S lub ss w słowach (czasownikach) jest cechą osoby drugiéj liczby pojed. trybu oznajm. np. byłeś, musiałeś, jesteś, masz, robisz, użyjesz, żeś wziął, tyżeś to? i t. p.; nadtoś dla eufonji wtrąca się przy formowaniu słów liczby mnogiéj i podwójnéj osoby piérw. i drug. trybu oznajm. w sł. Być czasu teraźn. i przeszł. np. jesteśmy, byliśmy, byliście, w innych słowach tylko w cz. przeszł. np. robiliśmy, robiliście, robiliśwa, robiliśta. Ś a niek. siś, dodane na końcu niektórych wyrazów, szczeg. zmków względnych, nadaje im całkowicie inne, nieokreślone, niepewne znaczenie, np. ktoś, któryś, coś, jakieś, jakoś, czemś v. czemsiś; stąd wyrazy, które same przez się oznaczają niepewność, przybierać ś lub siś nie potrzebują, i błędnie używają niektórzy ponoś, podobnoś i t. d. Przed ustaleniem pisowni zam. ś a często i s używano sz, zamiast zaś sz pisano ss lub sch; dziś to w starych pismach tylko się spotyka.

UWAGA. Dla wprawy w zgadzaniu przymiotników z rzeczownikiem dla przekonania dzieci, że głównie słowo rządzi przypadkami, dobrze jest przypadkować takowe wyrazy z dorobioną do nich myślą, zwracając uwagę na zakończenie przymiotników w trzecim przypadku liczby mnogiéj i w 6m przy rzeczownikach rodzaju męzkiego i nijakiego, a w liczbie mnogiéj przy osobowych i zwierzęcych albo nieżywotnych. (Wyraz lub końcówka będąca cechą przypadku, powinna być podkreślaną).

Cechą charakterystyczną dla głosek zwartych jest, jak widzieliśmy, zupełne zwarcie narządów mowy, t.zn. musi być taki moment w artykulacji głoski zwartej, że prąd powietrza zupełnie się nie wydobywa.

Rzecz ciekawa, że nie mają w zasadzie tych cech mazurzące wsie koło Sztabina, mimo że w niektórych z nich starzy mówią jeszcze»po prostemu«, t. j. po białorusku.

Głoski są to twory czyli wyobrażenia psychofonetyczne, płynne, jak wszelkie twory psychiczne, to znaczy nie mają stałych i niewzruszonych granic, nie mają ściśle i stale zakreślonego niejako obwodu swego ciała, a powtóre są to wyobrażenia złożone, znowu jak wszelkie wyobrażenia. Bliższy wywód tego tu nie należy, tylko stwierdzenie, że głoska jest tworem złożonym z całego szeregu składników (cech) t. j. wyobrażeń szczegółowych, a z drugiej strony pojęciem gatunkowem, nie jednostkowem, bo powstaje z całego szeregu jednostkowych, konkretnych wyobrażeń.

Wskutek tego działają zjawiska i prawa kojarzenia (asocjacji) wyobrażeń, odbywające się między elementami (cechami) t. j. składnikami wyobrażeń głoskowych, bo to jest właśnie rezultat i objaw ich współżycia, zawarunkowany i stojący w związku z zasadniczą ich istotą, to jest ich złożonością, i płynnością; wynikiem zaś tego są przesunięcia ich składu, zmiany ich wyobrażeń. Możemy zatem mówić o rozwoju czyli zmianach szczegółowozależnych.

Pytając ze zdziwieniem wymawiamy np. wyraz tak stale z długiem a (a zarazem z dwuwierzchołkową wznoszącą się intonacją), ale ta długość nie jest indywidualną właściwością tej pełnogłoski w tym wyrazie w ogóle, tylko językową cechą tego nastroju psychicznego.