terminów gramatycznych online
forma druga deklinacja
Język: polski
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część I. O głoskach: Mucz/1825
- Część II. O Imieniu: Mucz/1825
- Część II. O Przymiotnikach: Mucz/1825
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- I. Część mowy. Imię, Imię przymiotne, Imię liczebne: Marc/1833
- Mownia: Morz/1857
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O przenośniach: Rew/1845
- O rzeczowniku: Kam/1870
- O rzeczowniku i przymiotniku: Bor/1830
- Podział spółgłosek na twarde i miękkie oraz według narzędzi mownych. Zwątlanie samogłosek. Spółgłoski mocne, słabe i płynne. Pochylanie samogłosek: Czep/1871–1872
Cytaty
Tu należą imiona ludzkié (byle nie na ski zakończone), przypádkowáné w liczbie pojedynczéj według drugiéj formy lub czwártéj , np. Monarcha, Koniuszy, Ambroży itp. które także mają na owie.
O formie drugiej § 2 4. Do téj formy należą włáściwie same Imiona rodzaju żéńsk., np. matka, pani.
Do drugiej formy należą imiona żywotne i nieżywotne rodzaju żeńskiego: do niej takoż należą, lecz w pojedyńczej tylko liczbie, imiona ludzkie mężczyzn na a zakończone; mnoga bowiem liczba wraca je do swojej formy.
Sposób uskuteczniania odmiany w wyrazie przez zmiękczenie głoski, nie może służyć wszystkim wyrazom, bo tylko twardą spółgłoskę można zmiękczyć. Ile razy zatém oddajemy grammatyczny wzgląd jakowy przez zmiękczenie twardéj spółgłoski, musimy mieć na oddanie tego samego względu drugą formę dla miękkich głosek. Tym sposobem spółgłoski twarde i miękkie lub niby miękkie formują ciągle dwie oddzielne klassy.
Forma druga. Do téj formy należą właściwie same imiona rodzaju żeńskiego, np. matka, pani, wilczyca, miłość itd. Wszakże i imiona ludzi rodzaju męskiego dla zakończenia swego na a, np. Starosta, poborca, przypadkują się według téj 2giéj formy, ale tylko w liczbie pojed., bo w l. m. należą do 1wszéj formy, np. Starostowie, Starostów itd.
Przymiotniki polskie, jakeśmy wyżéj mówili, mają trzy zakończenia na trzy rodzaje, a każdy rodzaj ma szczególne sobie służące przypadkowanie, w obydwu liczbach, które się z żadną z rzeczowników formą nie zgadzają. Stąd wypływają trzy formy: 1wsza na przymiotniki rodzaju męskiego, 2ga na przym. r. żeńskiego, 3cia na przym. r. nijakiego. Że zaś rzeczowniki zwierzęce i nieżywotne, tudzież z ludzkich nijakie, są w l. m. zawsze r. żeńskiego; przeto przymiotniki dwie tylko mają formy liczby mnogiéj; na rodzaj męski, która tylko do ludzkich imion mężczyzn, i na żeński, która do wszelkich innych należy.
Forma druga. Ta forma tém się różni od 1wszéj, że należące do niéj słowa przed ł nie i, lecz y mają.
Forma II. służy na Rzeczowniki żeńskie, w którey-to rozkładają się na sześć Przedziałów podług różnic w spadkowaniu zachodzących, bez żadnego atoli względu na Rzeczowniki żywotne lub nieżywotne.— Zasadą spadkowania tej Formy jest, już zakończenie i 3ci spadek liczby pojedyńczej, już samo tylko zakończenie.
FORMA DRUGA.
SPADKOWANIE RZECZOWNIKÓW RODZAJU ŻEŃSKIEGO.
Wisy dayktay baygentysy ant a, oc, ć, ść, ḿ, ń, cz, ź, sz, rz, dź, 1. ira gimimu moteryszku, (rodzaiu żeńskiego,) prigul ing antra forma.
W 1széj więc formie, 7my jest to przyimkowy 5ty lub 3ci, z wyjątkiem wyrazu: dom. W IIgiéj Formie: jest 3 przyim: np e. i. y. [...].
Forma druga przypadkowania przypada tedy w ogóle na istotniki rodzaju żeńskiego, które wszystkie, jak wyżéj powiedziano, są zakończone na samogłoski a, i, albo na miękkie lub zmiękczone spółgłoski: nędza, pani, nać, mysz, noc, kadź, — a z rodzaju męskiego tylko te, którym dostało się wyjątkowo zakończenie żeńskie a: sprawca.
[...] Rodzaju dwojego są: 1. Imiona osób i zwierząt na a zakończone, są rodzaju męskiego i żeńskiego stosownie do płci, jaką wyrazić chcemy, np. […] wierny sługa, wierna sługa […]. 2. Niektóre imiona rzeczy nieżywotnych, utraciwszy cechę rodzaju żeńskiego a, i, przechodzą do rzędu rzeczowników męskich, tj. jedni używają ich w starym rodzaju (żeńskim) drudzy w nowym (męskim). W pierwszym razie należą bez różnicy znaczenia do 2éj formy, w drugim do 3éj; jako to: ta magiel, tej magli, i ten magiel, tego maglu [...]. 3. Jak rzeczowniki żeńskie, tak też i niejakie, odrzuciwszy końcową samogłoskę, jako cechę rodzaju, przechodzą do rodzaju męskiego, i w tym przechodzie są nijakiego i męskiego rodzaju, dopóki ostatni zupełnie się nie upowszechni, np. kopyto=kopyt, białko=białek [...].
[...] Tym sposobem upojedyńcza się odmiana rzeczowników żeńskich: 2gi p. I. m. formy 1éj staje się podobnym do 2go p. I. m. formy 2éj, np. (studni jak myśli); a gdy znowu 1szy p. l. m. formy 2éj coraz więcéj upodabnia się do 1go p. l. m. formy 1éj, (np. wsie jak studnie), słusznie wnieść można, iż 1sza i 2ga forma po zupełnem upodobnieniu się 1go i 2go p. l. m., zleją się w jedną formę, gdyż te dwa przypadki główną różnicę między Iszą a 2gą formą stanowią [...].
Do 2. formy należą wszystkie rzeczowniki zakończone na spółgłoskę miękką, np. myśl, kość […].
P. Ile mamy form, czyli sposobów przypadkowania rzeczowników? O. Form przypadkowania rzeczowników mamy trzy. Do formy pierwszéj należą wszystkie rzeczowniki rodzaju męzkiego z pierwotnem zakończeniem na spółgłoskę twardą a czasami i miękką, i wszystkie imiona męzkie zdrobniałe zakończone na samogłoskę o [...]. Do formy drugiéj należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na spółgłoskę miękką i samogłoski a, i [...]. Do formy trzeciéj należą rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na o, e, ę [...] i jeden tylko rzeczownik rodzaju męzkiego zakończony na ę, jak książę, ale i ten właściwie tylko w liczbie mnogiéj do téj formy należy.
Do formy drugiéj należą nie tylko wszystkie rzeczowniki rodzaju żeńskiego, ale i męzkiego, tylko w liczbie pojedyńczéj, osobowe na a wszystkie i na o (oprócz spieszczonych).
Trzy formy na rzeczowniki [...] Wzór 1-szy. Liczba pojedyńcza (rzeczowniki ludzkie). Rodzaj męzki. Forma 1-sza [...] Liczba pojedyńcza. Rodzaj żeński. Forma 2-ga. 1. Kto? Matka, córka.
Wzór 3-ci Liczba pojedyńcza (rzeczowniki nieżywotne) [...] Rodzaj żeński. Forma 2-ga. 1. Co (to jest) Pieśń, noc.
Form na przymiotniki jest również trzy, a to podług rodzajowego zakończenia przymiotników. Do formy 1-ej należą przymiotniki rodzaju męzkiego, do formy 2-ej rodzaju żeńskiego, do 3-ej rodzaju nijakiego.