terminów gramatycznych online
modus conditionalis
Język: łaciński
Cytaty
295 Prawidło. Pięć jest Trybów (modus), to jest : Wskazujący (Indicativus), Przemagający (Potentialis), Rozkazujący (Imperativ:), Proszący (Precativ:). i Warunkowy (Conditionalis).
Tryb idealny na różne odcienie, Sposoby, które się jednak wyrażają zawsze przez jednę i tę samą formę, złączoną z przyrostkiem bym. Takich odcieni jest kilka [...]:
- Trzeci sposób wyraża czynność warunkową czyli zawisłą od jakiéjś drugiéj nierzeczywistéj okoliczności; np dałbym ci jałmużnę, gdybym miał pieniądze; tu danie jałmużny zależy do okoliczności, któréj exystencya w rzeczywistości miejsca nie ma, ale tylko w pomyśleniu, jest zatem tylko idealna. To nazywamy sposobem warunkowym (Conditionalis).
Tak zwany conditionalis, precativus i t. p., o których niekiedy gramatycy mówią, są to tylko rozmaite modyfikacyje znaczenia tryby idealnego lub życzącego, pod względem morfologicznym zaś, który nas tu jedynie zajmuje, w niczém się od tych trybów nie różnią.
Trzeci sposób wyraża czynność warunkową czyli zawisłą od jakiéjś drugiéj nierzeczywistéj okoliczności; np dałbym ci jałmużnę, gdybym miał pieniądze; tu danie jałmużny zależy do okoliczności, któréj exystencya rzeczywistości nie odpowiada, jest tylko przypuszczona. To nazywamy sposobem warunkowym (Conditionalis) w ściślejszém tego wyrazu znaczeniu.
Właściwy tryb Warunkowy (Conditionalis) wyraża w ogóle po swojemu to wszystko, coby bezwarunkowo (jako pewna rzeczywistość) musiało by wypowiedziane przez tryb Oznajmujący.
[…] Tryb warunkowy dzieli się na trzy główne odcienie (sposoby:) 1) Sposób warunkowy w ściślejszym znaczeniu (modus conditionalis) przedstawia czynność lub stan, wyrażony orzeczeniem, jako możebny w pewnych okolicznościach, tj. jako zależny od spełnienia pewnego warunku. Warunek ten może być wyrażony albo przez zdanie, (o czym będzie mowa w nauce o zdaniu złożonym), albo przez określenie przyczyny koniecznej [...]. albo może być domyślnym [...].
[…] Właściwy sposób warunkowy (modus conditionalis) tylko wtenczas może być w zdaniu pobocznym, kiedy następnik okresu warunkowego (tj. pierwotne zdanie główne, wyrażające czynność, zależną od spełnienia pewnego warunku) pozostaje w zależności od słowa, oznaczającego mowę lub poznanie, jako zdanie dopełniające lub podmiotowe (spójnikowe albo pytajne), tudzież wtenczas, kiedy następnik okresu warunkowego staje się zdaniem skutkowym lub porównawczym.
Tryb warunkowy. § 94. Od najdawniejszych czasów w polszczyźnie ukazuje się forma ogólnosłowiańska t. j. złożona z imiesłowu na -ł i z formy aorystu słowa być. Śladów pierwotniejszej może formacji, w którejby zam. aorystu występował conditionalis, jak w stsł., niema w polszczyźnie. System odmiany staropolskiej był następujący [...].
Inne formy złożone.
§ 618. Dość często zamiast osobowej formy czynnej spotykamy w zabytkach imiesłów teraźniejszy czynny ze słowem jeśm, być: [...]
Conditionalis: potrzebuje śmiałość, abychom nie byli dosyć mający (ut non sumus contenti) Sul. 6.