terminów gramatycznych online
forma trzecia deklinacja
Język: polski
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część II. O Imieniu: Mucz/1825
- Część II. O Przymiotnikach: Mucz/1825
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- I. Część mowy. Imię, Imię przymiotne, Imię liczebne: Marc/1833
- Mownia: Morz/1857
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O przenośniach: Rew/1845
- O rzeczowniku: Kam/1870
- O rzeczowniku i przymiotniku: Bor/1830
- Podział spółgłosek na twarde i miękkie oraz według narzędzi mownych. Zwątlanie samogłosek. Spółgłoski mocne, słabe i płynne. Pochylanie samogłosek: Czep/1871–1872
Cytaty
O formie trzeciej. § 25. Forma ta zamyka w sobie imiona nieżywotné, tudziéż te żywotné, któré żadnéj płci nie znaczą: to jest, do téj formy należą samé rzeczowniki rodzaju nijakiego.
Do 3ciej formy należą rzeczowniki żywotne i nieżywotne, rodzaju nijakiego; i jedno imie męzkiego rodzaju Xiąże ze względu na zakończenie swoje nijakie.
Forma trzecia. […] Forma ta zamyka w sobie imiona nieżywotne tudzież te żywotne, które żadnéj płci nie znaczą. Trzy są zakończenia imion w téj formie, e, ę, o […].
Przymiotniki polskie, jakeśmy wyżéj mówili, mają trzy zakończenia na trzy rodzaje, a każdy rodzaj ma szczególne sobie służące przypadkowanie, w obydwu liczbach, które się z żadną z rzeczowników formą nie zgadzają. Stąd wypływają trzy formy: 1wsza na przymiotniki rodzaju męskiego, 2ga na przym. r. żeńskiego, 3cia na przym. r. nijakiego. Że zaś rzeczowniki zwierzęce i nieżywotne, tudzież z ludzkich nijakie, są w l. m. zawsze r. żeńskiego; przeto przymiotniki dwie tylko mają formy liczby mnogiéj; na rodzaj męski, która tylko do ludzkich imion mężczyzn, i na żeński, która do wszelkich innych należy.
Forma III. Służy na Rzeczowniki nijakie, w której tak samo jak i w Formie II. nie ma względu czyli są żywotne lub nie.— Zasadą tej Formy jest tylko zakończenie.
FORMA TRZECIA.
SPADKOWANIE RZECZOWNIKÓW RODZAJU NIJAKIEGO.
Wisy warday baygentysy ant e , ę , o , ira gimimu nejokiu, (rodzaiu niiakiego) ir prigul ing forma trecze.
Końcówka e. w 3ciéj formie liczby pojedynczej, i ach. przez 3 formy rzeczowników liczby mnogiej zjawiająca się, nie będąc w żadnym z 6iu przypadków, spowodowała do utworzenia 7go, który i w tych dwóch razach nie może ostać się bez przyimka.
Trzecia forma obejmuje istotniki rodzaju nijakiego, które wszystkie się kończą na ę, o, e.
Trzecia forma mieści w sobie piérwotniki i piérwiastki zakończone na: ał, które w piérwszem zaraz stanowisku, przerabiając się na ogólnik, zamieniają końcową samogłoskę a, na e, czystą lub przechodzącą w brzmienie samogłosek: y, lub i, stawających też często w jéj miejsce.
Trzecia forma zajmuje dosprawiany, w których drugi przypadek naśladujący zakończony równie jak w tamtéj na samogłoskę a, i ze stosunnikiem ze; trzeci zaś równający przybiera stosunnik po, i zmienia końcową o na u, lub emu, a z natury swojéj zdaje się być przymiotnikiem przez rząd stosunnika w szóstym (trzecim) przypadku położonym.
[...] Rodzaju dwojego są: 1. Imiona osób i zwierząt na a zakończone, są rodzaju męskiego i żeńskiego stosownie do płci, jaką wyrazić chcemy, np. […] wierny sługa, wierna sługa […]. 2. Niektóre imiona rzeczy nieżywotnych, utraciwszy cechę rodzaju żeńskiego a, i, przechodzą do rzędu rzeczowników męskich, tj. jedni używają ich w starym rodzaju (żeńskim) drudzy w nowym (męskim). W pierwszym razie należą bez różnicy znaczenia do 2éj formy, w drugim do 3éj; jako to: ta magiel, tej magli, i ten magiel, tego maglu [...]. 3. Jak rzeczowniki żeńskie, tak też i niejakie, odrzuciwszy końcową samogłoskę, jako cechę rodzaju, przechodzą do rodzaju męskiego, i w tym przechodzie są nijakiego i męskiego rodzaju, dopóki ostatni zupełnie się nie upowszechni, np. kopyto=kopyt, białko=białek [...].
[...] Ponieważ rzeczowniki osobowo-męskie należące w l. p. do téj formy, odmieniają się w 1. m. według formy 3éj, przeto rzeczownik sługą oznaczający i męszczyznę i niewiastę ma 1 p. l. m. dwojako: według formy 1éj sługi (niewiasty), według formy 3éj słudzy (męszczyźni i zbiorowo) [...].
Do trzeciéj formy należą: 1. Rzeczowniki rodzaju nijakiego, kończące się po twardéj spółgłosce na o, po miękkiéj na e np. lato, tło […]. 2. Przymiotniki ze starą końcówką, użyte w znaczeniu rzeczowników, np. zimno, ciepło […]. 3. Rzeczowniki rodzaju męskiego, kończące się na twardą lub miękką spółgłoskę, tudzież osobowe spieszczone, na o zakończone, np. syn, pień [...]. 4. Liczba mnoga rzeczowników męskich odmieniających się w l. p. według 1. formy, np. starosta, kaznodzieja [...].
P. Ile mamy form, czyli sposobów przypadkowania rzeczowników? O. Form przypadkowania rzeczowników mamy trzy. Do formy pierwszéj należą wszystkie rzeczowniki rodzaju męzkiego z pierwotnem zakończeniem na spółgłoskę twardą a czasami i miękką, i wszystkie imiona męzkie zdrobniałe zakończone na samogłoskę o [...]. Do formy drugiéj należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na spółgłoskę miękką i samogłoski a, i [...]. Do formy trzeciéj należą rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na o, e, ę [...] i jeden tylko rzeczownik rodzaju męzkiego zakończony na ę, jak książę, ale i ten właściwie tylko w liczbie mnogiéj do téj formy należy.
W trzeciéj formie trzy są wzory: do 1-go należą istotniki na o z poprzedzającą spółgłoską twardą wargową lub językową […]; do 2-go istotniki wszystkie na ę oraz na e z poprzedzającą miękką wargową lub językową, oprócz l, rz, c, cz, sz, ż, j [...]; do 3-go wzoru należą istotniki na o z poprzedzającą spółgłoską k, ch, c, j, i na e z poprzedzającą l, rz oraz podniebiennemi miękkiemi cz, sz [...].
Trzy formy na rzeczowniki [...] Wzór 1-szy. Liczba pojedyńcza (rzeczowniki ludzkie). Rodzaj męzki. Forma 1-sza. [...] Liczba pojedyńcza. Rodzaj żeński. Forma 2-ga [...] Liczba pojedyńcza. Rodzaj nijaki. Forma 3-cia. 1. Kto? Dziecko, pacholę.
Wzór 2-gi [...] Liczba pojedyńcza. Rodzaj nijaki. Forma 3-cia. 1. Kto? (co?) Kurczę, lwiątko.
Form na przymiotniki jest również trzy, a to podług rodzajowego zakończenia przymiotników. Do formy 1-ej należą przymiotniki rodzaju męzkiego, do formy 2-ej rodzaju żeńskiego, do 3-ej rodzaju nijakiego.