terminów gramatycznych online
czas przeszły złożony
Język: polski
Geneza: z języka łacińskiego
- Cz. II. O słowach osobno wziętych: Gddk/1816
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Koniugacja: ŁośFl/1923
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- O posiłkowych częściach mowy: Lub/1778
- O wyrazach osobno wziętych: Ant/1788
- Składnia: Kurh/1852
- Zbiór nowych słów w tej gramatyce: Gddk/1816
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
W językach nowożytnych - najczęściej czas wyrażany za pomocą imiesłowu biernego czasu przeszłego w połączeniu z formą osobową czasownika znaczącego "mieć"
Cytaty
Od [czasów] złożonych przeszłych, które się w § 322. § 334, pokazały, ucześnictwa nie pochodzą, od рассидѣлся, zasiedział się, рассидѣвшïйся, od доелся dojadł się, доевшїйся, cale dzikie.
Czas przeszły złożony I have had miałem Thou hast had miałeś He has had miáł We have had mieliśmy You have had mieliście They have had mieli
Czas przeszły złożony I have been i t.d. czasując czas przeszły nie złożony słowa posiłkowégo, i dodając imiesłów.
Przeszły Złożony. J'ai eu miałem.
Przeszły złożony czas. Kładą Francuzi wtenczas gdy mówią o rzeczy przeszłej nie określając czasu; albo jeźli określają czas, tedy ten czas taki jest, który się nie cale skończył, na przykład: J'ai été à l'Église, byłem w Kościele, il a été chez moi aujourd'hui, cette année, ce mois. Był on u mnie dziś, tego roku, tego miesiąca.
[Preteritum] Compositum. [Przeszły] Złożony.
Zgoda w rodzaju ma także miejsce w czasach złożonych z przeszłego, tudzież w przymiotnikach, które z powodu przydanych zakończeń osobowych, biorą się za słowo, np. powinienem, powinnam i t. d.
Resztka formy dawnego aorystu, mianowicie -χ jego 1. osoby sg. i pl., weszła na Śląsku i na podgórzu małopolskiem w skład czasu przeszłego złożonego [...].
§ 90. Pod wpływem form aorystycznych, używanych do tworzenia form trybu warunkowego: bych, bychom, potem bychmy (p. niżej) wytworzyły się w w. XVI formy złożonego czasu przeszłego na -ch i -chmy [...].
Czas zaprzeszły. § 93. Różni się od [czasu] przeszłego złożonego, że przybiera jeszcze formę imiesłowu był, była, było, przyczem słowo osobowe (posiłkowe) w os. 3 wcześnie tu znikało np. przypadł był strach FI. 104, 37 z opuszczonem jest. Formy czasu zaprzeszłego naogół rzadko używano, i tylko pisarz Kazań Gnieźnieńskich lubował się w niej niepomiernie [...].
Pewne światło na przyczyny znikania wyrazów i form językowych rzuca historja zaniku imperfektów i aorystów polskich. Zanik ten rozpoczął się po skończeniu procesu ustalenia różnic aspektowych w czasownikach prasłowiańskich i po ukazaniu się nowej formy czasu przeszłego złożonego.
§ 517. Formę jeść najwcześniej spotykamy w Kazaniach świętokrzyskich: jeść jako kłodnik b v, jeść prawda c r [...], obok zwykłej formy jest; w fragmencie Łopacińskiego tak samo [...], przytem w funkcji orzeczenia lub spójki, oraz jako składowa część czasu przeszłego złożonego: uśmierzył jeść, obiniono jeść, druga rzecz jeść [...].
Enklityczne formy osoby 3 l. poj. i mn. mogą ulegać elipsie, t. j. być zamilczane w mowie, opuszczane w piśmie, co stało się normą w dzisiejszych formach złożonego czasu przeszłego.
Czas przeszły złożony.
§ 598. Czas przeszły złożony nosi zwykle w gramatykach nazwę perfectum, choć tworzy się zarówno od dokonanych, jako też i od niedokonanych czasowników. Składa się on z imiesłowu na -ł i z form czasu teraźniejszego czasownika „posiłkowego" (verbum substantivum) jeśm, jako formy enklitycznej (p. § 509).