terminów gramatycznych online
imiesłów teraźniejszy czynny
Język: polski
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863
- O postaciach gramatycznych: Malin/1869
- Pisownia: Król/1907
- Rozdział VIII. O imięsłowie: Szt/1854
- Składnia: Mał/1879
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
Cytaty
Imięsłów teraźniejszy czynny niedokonany kończący się na: ący, ąca, ące, np. chwalący, a, e; bojący się, bojąca się, bojące się i t. d.
Imięsłów teraźniéjszy czynny niedokonany kończący się na ąc, np. chwaląc, śpiąc, bojąc się.
§. 330. Imiesłów czynny teraźniejszy na ąc i ący ma teraz za spójkę o, pierwotnie a, które się wtrąca między źródłosłów a przyrostek; np. id-a-nc; następnie n spływa tu ze spójką a na ą, i tak powstaje id-ąc (idąc).
[...] W niedokonanym dađaɦs-dávałem, jimiesłów teraźniejszy czynny dady nasze dającj, jimiesłów teraźniejszy bierny dadoms, ten który się daje, i dlá téj to reduplikacyji spájanie słowa tego, zresztą bezspójkowe w starosłowiańskim, tak bardzo się różni od spájaniá słowa polskiego dać, i dlá tego należy do słów nieforemnych.
Imiesłów czynny teraźniejszy, tak przymiotny, jak i przysłówkowy (współczesny), który się daje od samych tylko słów niedokonanych formować; np. mijający, bijący, kupujący — mijając, bijąc, kupując.
Imiesłów teraźniejszy czynny kończy się dziś na ąc, np. niosąc, kładąc, bijąc, paląc i t.p. Przyrostek jego pierwotny by nt, którego brzmienie nosowe n łącznie z poprzedzającą samogłoską osnowy utworzyło samogłoskę nosową [...]. Formy imiesłowu na ąc są to dawne bierniki rodzaju męskiego.
ą [...] w koniugacji: w osobie 3. l. m. wszelkich słów (czasowników), a więc: niosą, biorą, piszą, słuchają itd. oraz w imiesł. r. m. czynnych przeszłych; żął, ciął, ciągnął itd., w imiesł. teraźniejszych wszelkich czasowników: będąc, nosząc, mając itd., w imiesł. czynnym zaprzeszłym nieodm.; zżąwszy, wziąwszy i w imiesł. czynnym ter. będąc, będący a e.
Osnowę teraźniejszości mają formy: czasu teraźniejszego, rozkaźnika, imiesłowu teraźniejszego czynnego (oraz biernego).
Język stp. zachował też dawną formę M. imiesłowu teraźniejszego czynnego: ponęca, rzekę (=rzekąc) Kaz. Śwkrz. Ty wstanę smiłujesz się FI. 101. Używa się też forma M. imiesłowu czynnego przeszłego: usłyszew to kroi Kaz. Śwkrz., zawsze na -w, nawet po spółgłosce np. wszedw chwalić będę FI. 117. Te formy imiesłowowe czasu teraźniejszego i przeszłego używają się jeszcze w XV wieku.
Język stp. zachował też dawną formę M. imiesłowu teraźniejszego czynnego: ponęca, rzekę (=rzekąc) Kaz. Śwkrz. Ty wstanę smiłujesz się FI. 101. Używa się też forma M. imiesłowu czynnego przeszłego: usłyszew to kroi Kaz. Śwkrz., zawsze na -w, nawet po spółgłosce np. wszedw chwalić będę FI. 117. Te formy imiesłowowe czasu teraźniejszego i przeszłego używają się jeszcze w XV wieku.
Od niepamiętnych czasów pozostały w użyciu tylko trzy formy przypadkowe imiesłowu czynnego teraźniejszego w deklinacji niezłożonej: biorę, biorąc, biorący, z nich utrzymała się jedna tylko, na -ąc, ale przynajmniej zachowano całą deklinację złożoną tego imiesłowu.
Inne formy złożone.
§ 618. Dość często zamiast osobowej formy czynnej spotykamy w zabytkach imiesłów teraźniejszy czynny ze słowem jeśm, być [...].