terminów gramatycznych online
forma czynna
Język: polski
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Do łaskawego czytelnika: SkorM/1828
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O Słowie: Malin/1869
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Składnia: Kurh/1852
Cytaty
Przebiegając całą osnowę czasowań polskich, nie znajdujemy w nich tylko jedno zakończenie czynne. Formy biernéj ani nijakiéj nie mamy. Stan tedy czynny, wyrażamy przez formę czynną, np. księżyc oświeca ziemię. Stan bierny wyrażamy przez formę czynną, z domyślnym lub wyraźnym dodatkiem jakiego nowego wyrazu [...]. Stan nijaki wyrażamy przez formę czynną, która gdy nie ma przy sobie imienia rzeczy, odbierającéj przymiot lub odmianę jaką od rzeczy, o któréj jest mowa [...]. Tak jedną formą czynną wyrażamy trzy stany, czynny, bierny i nijaki. Stąd wypada, że czynność, bierność i nijakość słów, nie z samego zakończenia miarkować należy, ale ze znaczenia stanu, w jakim jest rzecz, o któréj przez słowo sądzimy.
Niech późniéj przystąpią do tablic odmiany imion, [...], słów zaś przez formy czynną Atmanepadam i bierną czyli wzajemną Parasmênepadam (odemnie i przezemnie noga albo krok, czym) przez osoby, liczby, rodzaje, tryby, czasy i t. d. [...].
Petersburg założony przez Piotra Wielkiego (obacz o użyciu przyim. przez tudzież od); albo jeszcze lepiéj w formie czynnéj: Piotr W. założył Petersburg.
[…] Zupełna odmiana czasownika. FORMA CZYNNA.
Częściéj wyraża się forma bierna przez formę czynną ze zwrotnym zaimkiem się, ale tylko w 3ej os. licz. p. i mn. i tylko temi czasownikami, które nie wyrażają zwrotu działania na podmiot [...] i nie są zwrotno-zaimkowemi (np. śmieje się), w tym bowiem razie byłaby forma czynna, a nie bierna, np. Drogi wysadzają się drzewami (zamiast: drogi bywają wysadzane drzewami) [...].
[...] Jak w greczyznie nie ma żádnego piérwiastku słównego, od któregoby się urábiały wszystkie czasy, tryby tak w formie czynnéj, jak w średniéj i biernéj, tak w polszczyznie nie ma żádnego piérwotnika słównego, od któregoby się urábiały wszystkie formy wyłożone pod nrem 7ym § 171 i w obecnym paragrafie [...].
W formie biernej dadzą się z pomiędzy wszystkich czasowników użyć tylko słowa przechodnie. Wszystkie odmiany formy biernej z wyjątkiem dwóch imiesłowów, tj. imiesłowu biernego czasu teraźniejszego i imiesłowu biernego czasu przeszłego, wyrażamy albo przez opisanie, albo przez omówienie, albo przez połączenie jednego z imiesłowów z czasownikiem być, albo też przez złączenie form czynnych ze zaimkiem się.
Z tych znowu, dokonane wyrażać mogą, jak wiadomo, czynność rzeczywistą, kiedy działanie podmiotu przechodzi na coś drugiego, np. nauczyciel chwali ucznia, i wtenczas mówimy, że są użyte w formie czynnéj; — albo wyrażać mogą takie zachowanie się podmiotu, że ten nie tylko nie działa na coś drugiego, ale przeciwnie, sam bierze na się czyjeś działanie, np. uczeń jest chwalony przez nauczyciela, i wtenczas mówimy, że czynność taka: jest chwalony, użyta jest w formie biernéj.