terminów gramatycznych online
strona czynna
Język: polski
- Części mowy: ZwO/1924
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część trzecia. Czasowniki: Lor/1907
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Fleksja: PolTerm/1921, Król/1922
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Koniugacja: ŁośFl/1923
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- Nauka o budowie wyrazów (słowotwórstwo): Szob/1923
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- Nauka o zdaniu: Szob/1923
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, tom I (A-C): Dor/1958–1969
- Słownik, tom VIII (S-Ś): Dor/1958–1969
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
Strona jest kategorią gramatyczną czasownika, wyrażającą stosunek między podmiotem i dopełnieniem a orzeczeniem zdania. [...] W zdaniach z czasownikiem przechodnim w stronie czynnej jako orzeczeniem podmiotem jest agens czynności, pacjens — dopełnieniem bliższym.
Cytaty
Czasownik jest w stronie czynnéj, kiedy podmiot sam działa; np. krakus założył miasto Kraków.
Słowa przechodnie (verba transitiva) odpowiadają obydwom pierwszym rodzajom czynności gramatycznéj. To jest:
a) W tych trybach, czasach i imiesłowach swoich, które razem stanowią w koniugacyi słowa, jego tak zwaną Stronę czynną (Activum), wyrażają [...] czynność, która przechodzi z podmiotu na jakiś drugi przedmiot, położony na pytanie kogo? co? np. zabić, stworzyć, czynić.
SŁOWA PRZECHODNIE (verba transitiva) odpowiadają obydwom pierwszym rodzajom czynności gramatycznéj. To jest:
a) W tych trybach, czasach i imiesłowach swoich, które razem stanowią w koniugacyi słowa, jego tak zwaną STRONĘ CZYNNĄ (Activum), wyrażają [...] czynność, która przechodzi z podmiotu na jakiś drugi przedmiot, położony na pytanie kogo? co? np. zabić, stworzyć, czynić.
A. STRONA CZYNNA.
Bezokolicznik.
Strony słowa. Rozpatrując czynność słowa w stosunku do podmiotu i przedmiotu, możemy rozróżnić trzy strony słowa: 1) stronę czynną, kiedy podmiot sam działa; np. ojciec wychowuje syna.
Określenie sprawcy i źródła, jako realnej przyczyny czynności lub stanu, wyrażonego orzecznikiem, wyraża się: 1) przy stronie biernej wszystkich czasowników przechodnich za pomocą przyimka od (z 2. przyp.) lub przez (z 4. przyp.) […]; a 6. przyp. bez przyimka, jeżeli przedmiot nieżywotny przedstawia się jako działający [...]. 2) Przy stronie czynnej słów przechodnich, oznaczających otrzymanie czegoś, jako to: mieć, otrzymać, dostać, żądać, wiedzieć się, nauczyć się, spodziewać się itp., za pomocą przyimka od z 2. przyp. [...].
Słowem przechodnim (verbum transitivum), nazywa się takie słowo, które może być użyte zarówno po stronie biernej (passivum), jak po stronie czynnej (activum). Np. Nauczyciel chwali ucznia. — Uczeń jest chwalony od nauczyciela […].
Jeżeli powiem: "Chwalę, chwaliła, pochwali", używam czasowników strony czynnej (forma activa). "Jestem chwalony, została pochwalona, będzie chwalony" są czasowniki strony biernej (forma passiva). Podobnie jak w języku polskim, składa się strona bierna i w języku portugalskim z odmiany czasowników posiłkowych: sêr (być, bywać, zostać), estar (być) i z imiesłowów biernych.
Stroną słowa nazywamy sposób wyrażania czynności ze względu na podmiot zdania. Rozróżniamy:
1) stronę czynną , gdy podmiot zdania sam działa, czyli wykonywa czynność, wyrażoną w orzeczeniu; np. ojciec wychowuje syna; ogrodnik posiał kwiaty itp. 2) stronę bierną, gdy podmiot zdania doznaje działania od innego przedmiotu; np. przestępca został ukarany; łąka była skoszona itp.
Oprócz form prostych, strona czynna słowa posiada jeszcze formy złożone albo opisowe, do których należą: 1) czas przeszły (byłem, widziałem); 2) czas zaprzeszły (zrobiłem był, przyrzekł był); 3) czas przyszły słów niedokonanych (będę bić, będę pisał); 4) tryb warunkowy (poszedłbym, byłbym wziął); oraz wszystkie formy strony biernej słowa.
§ 88. Myśliwy zabił zająca — zając został zabity. Budowniczy wybudował dom — dom został wybudowany. Szewc robi buty — buty są robione.
Mamy tu czasowniki przechodnie: zabił (zająca), wybudował (dom), robi (buty); każdy z tych czasowników przechodnich wyraża, że osoby: myśliwy, budowniczy, szewc coś czynią. Dlatego też odmiana tych czasowników czyli sposób, jakim wyrażamy czynności przechodnie, nazywa się stroną czynną.
Strona czynna, bierna i zwrotna.
Konjugacja [...] Strona czynna. Tryb orzekający. Czas teraźniejszy [...] Strona bierna. czas teraźniejszy [...] Strona zwrotna. 1. cieszę się [...] (Do form strony czynnej dodaje się zaimek zwrotny się).
Przedmiot, oznaczony przez rzeczownik, wykonywa czynność lub ulega stanowi, wyrażonemu w czasowniku; wtedy czasownik ma stronę czynną , nap. kochający syn, drzewo rośnie, rosnące drzewo, rolnik uprawia ziemię.
W znaczeniu strony czynnej oprócz formy czynnej [...] używa się także forma zwrotna. Poza tem w zdaniach bezpodmiotowych w znaczeniu strony czynnej używa się również forma na -no lub -to.
Czas teraźniejszy. § 65. Różnice konjugacyjne najwyraźniej występują w czasie teraźniejszym (trybu oznajmującego strony czynnej). W konj. I tematowa spółgłoska jest twarda w 1. os. l. p. i w 3 os. l. mn. w innych zaś formach miękka lub stwardniała np. rzekę, rzeczesz, rzecze, rzeczemy, rzeczecie, rzeką, rzeczewa, rzeczeta, wiodę, wiedziesz i t. d.
Stron — vozes, mamy trzy:
[Strona] Czynna — activa, która wyraża czynność przechodnią: eu chamo (wołam).
Bierna — passiva, która wyraża czynność bierną: eu sou chamado (jestem wołany).
Zwrotna — reflexa, którą wyrażamy czynność, która od nas wychodzi lub do nas samych się zwraca: eu me feri (skaleczyłem się).
Biorąc pod uwagę stosunek czynności do podmiotu, możemy podzielić słowa na grupy następujące: 1) Słowo czynne (strona czynna) wyraża, że podmiot jest wykonawcą czynności np. robię, idziesz; czynność może być takiego rodzaju, że jej skutki przenoszą się na objekt bliższy robię buty, widzę las, lub też nie przenoszą się na żaden przedmiot: idę, tańczę.
Strona bierna.
§ 614. Od najdawniejszych czasów używano dwu sposobów wyrażania strony biernej: przez [stronę] czynną z zaimkiem się lub przez imiesłów bierny ze słowem posiłkowem.
★Strona oznacza stosunek podmiotu do czynności: a) ★czynna (activum), b) ★bierna (passivum), c) ★zwrotna (reflexivum).
Czynna strona, p. czasowniki II 4.
Czasownik w stronie czynnej nazywa czyjąś własną czynność lub stan, np. chodzę, piszę, rysuję, biegałbyś, leżący, chorować.
Czynny [...] jęz. Strona czynna czasownika «strona, w której podmiot zdania może rządzić dopełnieniem za pośrednictwem orzeczenia».
I strona [...] 7. jęz. «forma czasownika wyrażająca stosunek czynności (orzeczenia) do podmiotu» [...] ∆Strona czynna «strona, w której podmiot zdania może rządzić dopełnieniem za pośrednictwem orzeczenia».