terminów gramatycznych online
strona czynna
Język: polski
- Części mowy: ZwO/1924
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część trzecia. Czasowniki: Lor/1907
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Fleksja: PolTerm/1921, Król/1922
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Nauka o budowie wyrazów (słowotwórstwo): Szob/1923
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- Nauka o zdaniu: Szob/1923
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- Słowniczek: Gaert/1927
Strona jest kategorią gramatyczną czasownika, wyrażającą stosunek między podmiotem i dopełnieniem a orzeczeniem zdania. [...] W zdaniach z czasownikiem przechodnim w stronie czynnej jako orzeczeniem podmiotem jest agens czynności, pacjens — dopełnieniem bliższym.
Cytaty
Czasownik jest w stronie czynnéj, kiedy podmiot sam działa; np. krakus założył miasto Kraków.
Słowa przechodnie (verba transitiva) odpowiadają obydwom pierwszym rodzajom czynności gramatycznéj. To jest:
a) W tych trybach, czasach i imiesłowach swoich, które razem stanowią w koniugacyi słowa, jego tak zwaną Stronę czynną (Activum), wyrażają [...] czynność, która przechodzi z podmiotu na jakiś drugi przedmiot, położony na pytanie kogo? co? np. zabić, stworzyć, czynić.
SŁOWA PRZECHODNIE (verba transitiva) odpowiadają obydwom pierwszym rodzajom czynności gramatycznéj. To jest:
a) W tych trybach, czasach i imiesłowach swoich, które razem stanowią w koniugacyi słowa, jego tak zwaną STRONĘ CZYNNĄ (Activum), wyrażają [...] czynność, która przechodzi z podmiotu na jakiś drugi przedmiot, położony na pytanie kogo? co? np. zabić, stworzyć, czynić.
A. STRONA CZYNNA.
Bezokolicznik.
Strony słowa. Rozpatrując czynność słowa w stosunku do podmiotu i przedmiotu, możemy rozróżnić trzy strony słowa: 1) stronę czynną, kiedy podmiot sam działa; np. ojciec wychowuje syna.
Jeżeli powiem: "Chwalę, chwaliła, pochwali", używam czasowników strony czynnej (forma activa). "Jestem chwalony, została pochwalona, będzie chwalony" są czasowniki strony biernej (forma passiva). Podobnie jak w języku polskim, składa się strona bierna i w języku portugalskim z odmiany czasowników posiłkowych: sêr (być, bywać, zostać), estar (być) i z imiesłowów biernych.
Stroną słowa nazywamy sposób wyrażania czynności ze względu na podmiot zdania. Rozróżniamy:
1) stronę czynną , gdy podmiot zdania sam działa, czyli wykonywa czynność, wyrażoną w orzeczeniu; np. ojciec wychowuje syna; ogrodnik posiał kwiaty itp. 2) stronę bierną, gdy podmiot zdania doznaje działania od innego przedmiotu; np. przestępca został ukarany; łąka była skoszona itp.
Oprócz form prostych, strona czynna słowa posiada jeszcze formy złożone albo opisowe, do których należą: 1) czas przeszły (byłem, widziałem); 2) czas zaprzeszły (zrobiłem był, przyrzekł był); 3) czas przyszły słów niedokonanych (będę bić, będę pisał); 4) tryb warunkowy (poszedłbym, byłbym wziął); oraz wszystkie formy strony biernej słowa.
§ 88. Myśliwy zabił zająca — zając został zabity. Budowniczy wybudował dom — dom został wybudowany. Szewc robi buty — buty są robione.
Mamy tu czasowniki przechodnie: zabił (zająca), wybudował (dom), robi (buty); każdy z tych czasowników przechodnich wyraża, że osoby: myśliwy, budowniczy, szewc coś czynią. Dlatego też odmiana tych czasowników czyli sposób, jakim wyrażamy czynności przechodnie, nazywa się stroną czynną.
Strona czynna, bierna i zwrotna.
Konjugacja [...] Strona czynna. Tryb orzekający. Czas teraźniejszy [...] Strona bierna. czas teraźniejszy [...] Strona zwrotna. 1. cieszę się [...] (Do form strony czynnej dodaje się zaimek zwrotny się).
Przedmiot, oznaczony przez rzeczownik, wykonywa czynność lub ulega stanowi, wyrażonemu w czasowniku; wtedy czasownik ma stronę czynną , nap. kochający syn, drzewo rośnie, rosnące drzewo, rolnik uprawia ziemię.
W znaczeniu strony czynnej oprócz formy czynnej [...] używa się także forma zwrotna. Poza tem w zdaniach bezpodmiotowych w znaczeniu strony czynnej używa się również forma na -no lub -to.
Stron — vozes, mamy trzy:
[Strona] Czynna — activa, która wyraża czynność przechodnią: eu chamo (wołam).
Bierna — passiva, która wyraża czynność bierną: eu sou chamado (jestem wołany).
Zwrotna — reflexa, którą wyrażamy czynność, która od nas wychodzi lub do nas samych się zwraca: eu me feri (skaleczyłem się).
★Strona oznacza stosunek podmiotu do czynności: a) ★czynna (activum), b) ★bierna (passivum), c) ★zwrotna (reflexivum).
Czynna strona, p. czasowniki II 4.
Czasownik w stronie czynnej nazywa czyjąś własną czynność lub stan, np. chodzę, piszę, rysuję, biegałbyś, leżący, chorować.