archaizm

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• L/1807–1814
• SWil/1861
• Malin/1869
• Mał/1879
• SW/1900-1927
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969

[...] Młodzieniec zaś nauczywszy się skłanianiá [...], gdy po tym przystąpi do czytaniá wzorowych pisarzy Zygmuntowskich, [...] i poczytá bierniki liczby mnogiéj, oznaczające osoby płci męzkiéj, za jakieś niestósowne dla dzisiejszéj polszczyzny archaizmy [...].

Nieregularności i archaizmy.

§. 153. Poszczególne nieregularności itd. w obrębie téj dekl. ograniczają się do następujących punktów :

1. Zamiast książęcia, książęciu, książęciem, używamy zwyczajnie form skróconych: księcia, księciu, księciem. [...]
2. Dziecię ma w liczbie mn. nie dziecięta, lecz dzieci.

Z fonetyki uwzględnione są przedewszystkiem zjawiska o znaczeniu ogólniejszem, ale nieraz i podrzędniejsze, o niewielkim zakresie, jeśli typowe są dla pewnych dialektów i uwydatniają ich związki geograficzne; z morfologji podniesione głównie najrozmaitsze uproszczenia typów odmian. W obu razach na drugi plan usunięte tak szczątkowe archaizmy jak i odosobnione nowe zmiany. Składnia naogół pominięta, w zgodzie ze stanem nauki, ale niejedno zagadnienie z zakresu używania form włączone do morfologji. Pominięta też t. zw.»etymologja ludowa«,jako niełącząca się właściwie z geografją języka, krótko omówiony słownik mimo jego wielkiej do tych celów ważności, znów z powodu braku prac przygotowawczych

Pominąwszy ten archaizm, cała Polska dzieli się na dwa wielkie obszary: południowy, zachowujący literacką różnicę i od y, i północny, wymawiający każde y jak i, tylko bez palatalizacji poprzedzającej spółgłoski.

A ten sam archaizm — na drugim końcu Polski, na Warmji i w Ostródzkiem [...].

§ 16. Między rzeczownikami, dziś należącemi do dekl. IV są takie, które w stp. zachowały pierwotną formę mianownika [...], potem na miejscu tych mianowników zaczęto używać form biernika [...]. wreszcie ze stwardniałem końcowem -w. Formy na -y już w najdawniejszych zabytkach są archaizmami.

Wyjątkowo we dnie (archaizm, temat pierwotnie spółgłoskowy) Fl. 118 podobnie jak jeszcze dzisiaj: we dnie i w nocy. Wyjątkowo też formy analogiczne do tematów twardych np. przy panice Szymon 12, 136.

W ciągu wieku XV formy 1. os. l. p. na -śm szybko znikają ustępując formom na -m np. w BZ. są już tylko oboczności w rodzaju dał jeśm (archaizm) i dałem (ale już nie dałeśm).

Sądzę, że dla wieku X—XII można przypuścić dla języka polskiego stary swobodny przycisk i to w postaci pierwotniejszej niż dzisiejszy akcent kaszubsko-słowiński. Ciekawe jest porównanie z czeszczyzną, gdzie (wedle Gebauera HM III 39) w języku starym formy z -i są już archaizmem [...].

„Mownik polsko-niemiecko-fraucuski" Trotza wydany w r. 1740 zawiera szpalt 3077. Wyróżnia on jedną gwiazdką wyrazy „podejrzane lubo rzadkie" [...]. Między oznaczonemi jedną gwiazdką znajdujemy archaizmy lub wyrazy gwarowe [...].

§ 76. W ciągu wieku XVI trafiają się też formy niezgodne z późniejszym stanem języka, np. u Bielskiego [...] o człowiecze 330, która to forma jest sztucznym archaizmem, na co wskazuje spółgłoska č zam. c; [...]; często też w XVI w. występuje inny archaizm: w Bodze np. Bls. 338 v, [...].

Gwary zachowują z jednej strony mnóstwo archaizmów i pozwalają zrozumieć łączność języka staropolskiego z dzisiejszym językiem kulturalnym, z drugiej zaś strony są żywem źródłem dla odświeżania i wzbogacania języka literackiego (Tetmajer, Żeromski, Reymont i w. i.).