Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

Endung
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: endung
Język: niemiecki
Dział: Fleksja, Morfologia (współcześnie)
  • De PARTIBUS ORATIONIS: Malcz/1687
  • Die Wortforschung (Etymologia) Słowá wykładająca náuká: Gut/1668
  • Die Wortforschung [Etymologia] Słowa wykładająca nauka: Gut/1669
  • Eine kurz⸗gefaßte Grammatica (Krótka gramatyka): Mon/1722
  • Etymologia: Rot/1616, Raph/1698
  • Nauka o formach (Flexya): Mał/1863
  • Projekt terminologii: KarłT/1885
  • Register (Indeks hasłowy): Mon/1722
  • Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869

Cytaty

Rot/1616, s. [75]

Die Nahmen der Wasserflüsse, Städte, Thieren, Vogeln, Fischen vnd Würmer, Bäume vnd Früchte, werden gemeiniglich aus jhren endungen erkandt, Nemlich also: Die sich enden auff ein á, sind alle generis Fœminini, Die sich aber enden auff ein e oder o, sind alle generis Neutri, Die sich aber anders enden, als auff obgesetzte drey Buchstaben, dieselben sind alle generis Masculini.

[Rodzaj nazw rzek, miast, zwierząt, ptaków, ryb i robaków, drzew i owoców rozpoznaje się zazwyczaj po końcówkach, mianowicie: Te, które się kończą na -a, są rodzaju żeńskiego. Te, które się kończą na - e lub -o, wszystkie są rodzaju nijakiego. Te, które kończą się inaczej niż na trzy wymienione litery, te są wszystkie rodzaju męskiego.]
Gut/1668, s. 5

Auf was Weise werden die Beyständigen geändert? Sie ändern sich mit drey Geschlechtern und drey Endungen (per tria genera & per tres Terminatione.)

[W jaki sposób zmieniają się przymiotniki? Zmieniają się przez trzy rodzaje i trzy końcówki.]
Gut/1668, s. 137

Die Zeitwandelung, Wie viel Zeitwandelungen sind bey den Pohlen? Drey, weil alle Polnische Zeitwörter nur drei Endungen (Terminationes) haben.

[Koniugacja. Ile jest w polszczyźnie koniugacji? Trzy, bo wszystkie polskie czasowniki mają trzy końcówki.]
Gut/1669, s. 37

Hierbey ist zu mercken / daß wiewol fast alle Beyständige Polnische Nennwörter diese obgemelte Endungen haben/ so werden doch hiervon außgeschlossen [...].

[Należy tu zauważyć, że chociaz prawie wszystkie polskie przymiotniki mają wspomniane powyżej końcówki, to jednak wyłączone są z tego [...].]
Gut/1669, s. 223

Die Entsprüngliche Zeitwörter sind auch Zweyerley. 1. Die Anfahende / Inchoativa genand / (derer gar wenig sind) gehen auf ieję aus / als: Siwieję ich werde grau / Grubieję ich werde grob [...]. 2. Die jenigen welche Frequentativa genannt werden/ und eine Hefftigkeit und Stetigkeit anzeigen / derer bestendige Endung [Terminatio] gehet auff ein am auß / und wird durch das Deutsche Wörtlein (Pfleget) am füglichsten erkläret / als: Jadam von Jem ich pflege zu essen / Bywam ich pflegen zu sein.

[Czasowniki pochodne są dwojakie: 1. inchoatywne (których jest mało) kończą się na /ieję, np. siwieję, grubieję [...]. Czasowniki frekwentatywne, które oznaczają intensywność i stałość i które kończą się na -am i w języku niemieckim najlepiej wyjaśnić je użyciem słówka "pfleget" (zwykł, ma w zwyczaju, np. jadam od jem, bywam. ]
Malcz/1687, s. 3

Wie viel Endungen hat das Nomen Substantivum? Unterschiedliche Endungen/ es ist aber entweder Generis Masculini, oder Generis Faeminini, oder Generis Neutrius.

[Ile końcówek ma rzeczownik? Różne końcówki, ale jest albo rodzaju męskiego, albo żeńskiego, albo nijakiego.]
Raph/1698, s. 7

Wir haben in der Polnischen Sprache drey Genera, Masculinum, Fœmininum und Neutrum. Welche erkannt werden theils aus der Bedeutung, und aus denen Regulis generalibus, theils aus der Endung, und aus denen regulis Specialibus.

[Mamy w języku polskim trzy rodzaje, męski, żeński i nijaki, które rozpoznaje się częściowo po znaczeniu i regułach ogólnych, częściowo po zakończeniu i reguł szczegółowych.]
Mon/1722, s. [16]

Endung, am, em, uję, ę.

Mon/1722, s. [28]

Und zwar die Endung des Nom. Singul. Masc, dy wird im Nom. und Voc. Plurali Masc. verändert in dzi.

Mał/1863, s. 56

W każdéj zatem odmianie czyli formie rozróżniać należy zakończenie (terminatio, Endung), które jako cecha rodzaju, liczby, przypadku, czasu itd., w każdéj też formie coraz jest inne; i źródłosłów, który jest nieruchomy.

Malin/1869, s. 267

W pierwszéj części wykázaliśmy jilość brzmień i głosów języka polskiego, jich podziáł na samogłoski i spółgłoski, jednych i drugich rodowód, jich przemiany w skutek jich wzajemnego wpływu na siebie i przyczyny tychże przemián w wyrazach polskich. A poniewáż te wyrazy, w których zachodzą rzeczone przemiany głosek, tych nájpiérwszych i nájpiérwotniejszych żywiołów każdéj mowy ludzkiéj, pod względem gramatycznym nie są jednego i tego samego składu i budowy, i gramatyka porównáwczá prócz głosek odróżniá w składzie i budowie wyrazów i jinne gramatyczne cząstki składowe wyrazów, przeto wyjáśniając prawa głosowe głosek, musieliśmy się mimowolnie spotykać z dopiéro rzeczonemi gramatycznemi cząstkami w skłád wyrazów wchodzącemi, jakiemi są piérwiástek (etymon, radix, niemieckie Wurzel), pień czyli temat (thema, Stamm), nágłos (praefixum, Vorsylbe), pogłos (afformativum, affixum, Nachsylbe, Wortbildungssuffix), końcówka (suffixum, Biegungssuffix albo Endung), spójka (Bindevocal), nasuwka (prothesis, Vorschlag), wsuwka (epenthesis, Einschiebsel), zasuwka (epithesis lub paragoge) itd.

KarłT/1885, s. 107

Endung, Końcówka, -owy.

KarłT/1885, s. 108

Końcówka Endung.

Powiązane terminy