terminów gramatycznych online
spółgłoska pierwiastkowa
Język: polski
- Dodatek. Projekt ortografii polskiej w podręcznikach szkolnych: Uchw.AU/1891
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- O głoskach: Kam/1870
- O postaciach gramatycznych: Malin/1869
- Pisownia: Kr/1897
- Prawa głosowe spółgłosek: Malin/1869
- Szczególniejsze prawidła wymawiania: SkorM/1828
Cytaty
Lecz w żadnym wypadku nie może Anuswâra na końcu jakowego wyrazu zamiast zgłoski nosowéj czterech pierwszych szeregów być kładzioną, chybaby takowy zachodził wypadek, iż tu jest euphoniczna zmiana pierwiastkowego म् m.
[…] To samo, pisząc cforo, cfárt […]; gdzie samogłoska u lub spółgłoska v jest piérwiástkową (radicalis), jak to się wykazuje s porównaniá tych wyrazów z wyrazami tego samego znaczeniá języków pokrewnych […].
[...] S całego wykładu o wsuwnych samogłoskach możná już wyciągnąć ten pewnik, że nie wszystkie samogłoski wchodzące w skłád piérwiástku są jistotnie piérwiástkowemi. Piérwiástkowá samogłoska może się przemienić przez stopniowanie, ale nigdy s piérwiástku ginąć nie może, a skoro zginie, wtedy to, co pozostanie po wyrzutni, stanowi już jinną formę piérwiástku [...], gdy tymczasem spółgłoski jistotnie piérwiástkowe, choć giną niekiedy w języku, np. jak d w serce, jém, których piérwiástki są serd, jad, nie nadają temu co pozostanie znaczenia piérwiástku, t. j. nie je, ser, są piérwiástkami wyrazów jém, serce, lecz zawsze jad, serd [...].
Należy dobrze zrozumieć różnicę mocnych i słabych spółgłosek [...] i że dz lub c, ż lub sz odnoszą się do pierwiastkowych swoich spółgłosek i stosownie do tychże używać ich musimy. Ze względu na te zamiany, piszemy: biedz, nie biec, bo mamy słowo: biegać, bieży; łoże nie łorze.
Przed sufixami: — ski, — sko, — skość, — stwo, i — ki — ko, po tematach: ma ż — , z — , g — , pisze się s: Boski (Boż + ski), męski (męż + ski), kaliski, praski, brzeski, francuski, bóstwo, męskość; bliski , wąski . . . z wyjątkiem rzeczowników żeńskich z sufixem — ka, w których pierwiastkowe z pisze się przez z: wiązka, wiązek; Francuzka, Francuzek.
§ 405. W rzeczownikach: prośba i kośba, we wszystkich odmianach zachowujemy pierwiastkową spółgłoskę ś ze względu na ich pochodzenie (proś-, koś-), pomimo że ś przed głośną b ma brzmienie ź (jak groźba, rzeźba).
Spółgłoska pierwiastkowa t (dept-, szept-), przed przyrostkiem -je przeszła pierwotnie w c (depcą, szepcą...); od wieku XVI formy takie na podobieństwo form teraźniejszości, płaczą, płaczesz, przekształciły się na: depczą, szepczą, kołaczą...