Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

Zeitwort
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: Zeit-Wort, Zeit-Wört
Język: niemiecki
Dział: Morfologia (współcześnie)

Cytaty

Gut/1668, s. 2

das Zeitwort (Verbum) Słowo

Gut/1668, s. 144 Definicja

Das Zeitwort ist / welches ein Thun oder ein Leiden / mit einer gewissen Zeit / bedeutet / als: Uczę ich lehre / Uczą mię ich werde gelehret.

[Czasownik oznacza działanie lub cierpienie w pewnym czasie.]
Gut/1669, s. 205

Wann ich aber hingegen frage: Komu dárował? wen hat ers verehret? So wird drauf geantwort / mnie mir/ und nicht mi/ weil das Zeitwort nicht darbey stehet.

[Jeśli natomiast pytam: Komu dárował? To odpowiedź brzmi: mnie, a nie mi/ bo nie ma w odpowiedzi czasownika.]
Gut/1669, s. 221 Definicja

Was ist daß Zeitwort? Es ist das dritte Wandelbahre Haupt⸗Stück der Rede / [declinabilis Pars Orationis] welches ein Thun oder Leiden/ mit einer gewissen Zeit/ bedeutet.

[Co to jest czasownik? To trzecia odmienna część mowy, która oznacza działanie lub dzianie się (dosłownie: cierpienie) w określonym czasie. ]
Tr/1764, s. 2071

Słowny. [...] 1) mündlich, aus Worten bestehend; wörtlich. [...] 4) Gramm. Verbal; die Zeit-Wörter angehend. [...] 1) verbal, qui est de bouche. [...] 4) Gramm. verbal, qui regarde les verbes. [...] 1) słowny, ze słow złożony, pozew, dekret, testament. [...]4) słowne przydatki albo prepozycje słowne; czasy, spadki słowne.

Tr/1764, s. 2071 (2071-2072) Definicja

Słowo. [...] 3) Gramm. ein Verbum oder Zeit-Wort. [...] 3) Gramm. un verbe.

Cas/1797, s. 216 Definicja

Wir haben bereits [...] gesehen, was das Zeitwort sey? Nehmlich derjenige Redetheil, der die Sache und ihre Bestimmung auf das genaueste zusammenfügt, und [...] identificirt, so daß die Sache und ihre Bestimmung für eins und dasselbe erklärt werden.

[Widzieliśmy już, czym jest czasownik. Mianowicie tą częścią mowy, która rzecz i jej przeznaczenie najdokładniej łączy i [...] identyfikuje w ten sposób, że rzecz i jej przeznaczenie można uznać za jedno i to samo. ]
Cas/1797, s. 411

Bey Fragen pflegt der Pole, wenn nach dem Daseyn, Wahrheit und Würklichkeit gefragt wird, keine fragende Nebenwörter, sondern das Zeitwort und Prädicat dem Subject vorzusetzen. Będzie dziś Ociec w Domu?

[W pytaniach o występowanie, prawdę i rzeczywistość Polacy nie używają przysłówków pytających, tylko stawiają czasownik (łącznik) i orzecznik przed podmiotem. Będzie dziś Ociec w Domu?]
Cas/1797, s. 412

Nebenwörter, und zwar fragende, wie auch das Niech, thut man am sichersten, vorne an zu setzen, wenigstens müssen sie allemal vor dem Zeitworte stehen.

[Przysłówki, mianowicie pytające oraz słówko "niech", najlepiej stawiać na początku, a już na pewno zawsze przed czasownikiem (przeczeniem, łącznikiem).]
L/1807–1814, t. V, s. 296 (294-296)

SŁOWO, -a, n., [...]. – 2) Grammat. Słowo, Verbum, das Zeitwort, trzecia część mowy. Kpcz. Gr. 1, p. 6, czasownik [...].

Prz/1816, s. 101

Verbum (Zeitwort) Głagoł.

Mał/1863, s. 130

Słowem zaś albo Czasownikiem (verbum, Zeitwort) nazywamy tę część mowy, która wyraża czynność, stan, w ogóle zachowanie się jakiéj osoby lub rzeczy.

Malin/1869, s. 489 (489-490)

[...] Wszystkie atoli te znaczeniá schodzą się s sobą, jakoby w punkcie centralnym, w ogólnym znaczeniu wyrazu, tak że pospolicie w mowie naszéj wyráz i słowo znaczą jedno i prawie to samo. Lecz w gramatyce słowo (verbum, rhema) służy za názwę naukową (terminus technicus), oznaczającą jednę s części mowy. Słowo tedy, jako názwa naukowá, oznaczá nám w gramatyce byt, jistnienie, stán, czynność lub bierność jakiéj jistoty w danym czasie [...]. Tak się rzecz má względem wszelkich jinnych słów w mowie ludzkiéj co do oznaczaniá czynności, stánu jistót w głównych trzech dobach czasu. Dlá tego téż nasz Mroziński i jinni za nim gramatycy nasi nazywają niby z niemiecka słowo czasownikiem (Zeitwort), chcąc w taki sposób wyróżnić gramatyczne znaczenie słowa od pospolitych jego znaczeń. Lecz wyraz czasownik byłby może stósowniejszym do oznaczeniá zegaru, (z niemieckiego Säger), niżeli do oznaczaniá naszego słowa, i nie oddaje wcale tego, co wyrażá niemieckie Zeitwort, chyba żebyśmy je dosłownie oddali czasosłowem [...].

Mał/1879, t. I, s. 256

SŁOWEM zaś albo CZASOWNIKIEM (verbum, Zeitwort) nazywamy tę część mowy, która wyraża czynność, stan, w ogóle zachowanie się jakiéj osoby lub rzeczy.

Powiązane terminy