imiesłów zaprzeszły

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mał/1863
• Malin/1869
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Kon/1920
• Szob/1923
• Kor/1961

Imiesłów czynny czasu przeszłego nieodmienny, albo właściwiéj a krócéj: Imiesłów zaprzeszły, np. uczyniwszy, bywszy, zjadłszy, zbiegłszy.

[...] W polskim języku dochowała się wpráwdzie ta sama zásada spájaniá końcówki vsi z wyrzutnią początkowego v lub bez wyrzutni po samogłosce, [...], lecz język polski, jak porzucił skłánianie bezpojimkowe i odróżnianie rodzaju i liczb jimiesłowu teráźniejszego i pozostáł przy saméj formie żeńskiej na ąc, tak téż postąpił sobie s tym jimiesłowem zaprzeszłym, którego końcówka żeńská vsi, po spółgłosce zaś si służy na wszystkie rodzaje i liczby. Jimiesłów na ąc przyjmuje pojimek j, ja, je wraz z jego skłanianiem [...], lecz jimiesłów zaprzeszły nie przyjmuje wcale pojimka, z wyjątkiem w starszéj polszczyznie jimiesłowu pojimkowego [...].

VI. Jimiesłowy: 1. Teraźniejszy niedokonany [...]. 2. Teraźniejszy częstotliwy [...]. 3. Przeszły niedokonany [...]. 4. Przeszły częstotliwy [...]. 5. Przeszły dokonany [...]. 6. Zaprzeszły [...]. 7. Bierny niedokonany [...]. 8. Bierny częstotliwy [...]. 9. Bierny dokonany [...].

Imiesłów czynny czasu przeszłego nieodmienny, albo właściwiéj a krócéj: Imiesłów zaprzeszły, np. uczyniwszy, bywszy, zjadszy, zbiegszy.

Jest to imiesłów ów po dziś dzień tak zw. zaprzeszły czyli na szy, zachowany w polskiém w samym tylko swoim już locatiwie (padszy), w starosłowiańskiém jeszcze ocalony we wszystkich swoich skłonnikach i liczbach.

Z tego samego powodu zostawić ł w imiesłowie zaprzeszłym: starłszy, spadłszy, zjadłszy i t. p.

Ł w imiesłowie zaprzeszłym zostawić: poszedłszy, zjadłszy, starłszy.

§ 410. Imiesłowy zaprzeszłe typu 'zjadszy'. W imiesłowach czynnych nieodmiennych na -szy, od osnów zakończonych na spółgłoski (jad -, rzek-,...) pisać należy samo -szy bez ł, zgodnie z dawną tradycją, etymologją i wymawianiem; to jest: zjadszy, rzekszy, dostrzegszy, itp. [...] W gramatykach, począwszy od Kopczyńskiego, uczono, że imiesłów 'osobliwy' na -szy tworzy się „od 3-ej osoby liczby pojedyńczej rodz. męskiego czasu przeszłego trybu oznajmującego na ł z poprzedzającą spółgłoską (np. rzekł), przyjmując do tego samego zakończenia -szy, np. rzekłszy ...” (Gramatyka jęz. pol. Sztochla, 1855, str. 408).

§ 104. W języku naszym mamy w stronie czynnej następujące cztery imiesłowy:

1.Imiesłów czasu teraźniejszego, [...]

2.Imiesłów czasu przeszłego: brał, siedział, czytał, uczył się, mógł, był, posiwiał; były, posiwiały.

3.Imiesłów zaprzeszły: wziąwszy, zgniótłszy, dźwignąwszy, upadłszy, przeczytawszy, bywszy, rzekłszy.

Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].

Flexio — fleksyja: casus — skłonnik (1879), genus — strona, verbum reflexivum — czasownik zwrotny, modus coniunctivus — przypuszczający, idealny, warunkowy, infinitivus — bezokolicznik (1879), participium praesentis — imiesłów współczesny, praeteriti — zaprzeszły.

Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego [...].

Flexio — nauka składania i spajania: casus — skłonnik, verbum reflexivum — zwrotne, participium praeteriti — imiesłów zaprzeszły.