imiesłów czasu przeszłego

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Ant/1788
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Marc/1833
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Gr/1861
• Łaz/1861
• Malin/1869
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Łoś/1918
• Kon/1920

Dwa są Imiesłowy u Anglików, jákośmy w czasowaniach widzieli czasu térazniéjszégo, i przeszłégo. [...]

Imiesłów czasu przeszłégo w słowach foremnych kończących się na ed lub d, lub miasto d na t. [...] Kiedy w Polskim języku używamy Imiesłowów, usłyszawszy, ujrzawszy i tym podobnych w znaczeniu czynném, do Imiesłowa czasu przeszłégo Anglicy dodają having: w biérnym beeing, który osobliwie w wierszach ostatni prawie, a czasem i w prozie opuszcza się. n.p. Some few by temp'rance taught aproaching slow. To distant fate by easy journeys go. Mało jest tych, którzy przez wstrzemięźliwość z lekka się zbliżając, idą powolnym krokiem ku odległemu przeznaczeniu.

Nie kładzie się tu formy a) na słowa bierne, bo Polacy właściwié ich nie mają, prócz Imiésłowu czasu przeszł. np. dany itp.

Imiesłowy czasu przeszłego.

Imiesłowy z czasu przeszłego.

TRYB BEZOKOLICZNY. [...]

Imiesłów czasu teraźniejszego:

Będąc budam’s.

[Imiesłów] czasu przeszłego:

Bywszy buwias.

Przymiotniki zakończenia na ły dlatego mało słów tworzą; iż właściwie i pospolicie są same dawnemi imiesłowami czasu przeszłego.

Z jakich słów nie można tworzyć imiesłowów zmiennych czasu przeszłego? […] Ze słów nijakich, ponieważ imiesłowy czasu przeszłego wyrażają działanie bierne i zastępują znaczenie: Ten który jakiego działania doznawał […].

Tak np. wyrażenia który czytał, który napisał, nie mogą być zmienione, bo w polskim języku słowa czynne imiesłowów czasu przeszłego nie mają. [...] W rossyjskim języku słowa wszystkich gatunków (видовъ) mają imiesłowy czasu przeszłego np. читавшiй (który czytał), написавшiй (który napisał), шедшiй (który szedł) i t. p. W polskim zaś mają ten imiesłów tylko słowa wzmagalne (прiобрѣтательные глаголы), oraz niektóre nijakie np. spróchniały (od spróchnieć), osiwiały (od osiwieć).

Po największéj części nie wymawiamy także ł w imiesłowie czasu przeszłego, a w XVI wieku nie pisali go także niektórzy pisarze, np. wpad(ł) [...], lecz dziś słusznie należą te imiesłowy tylko do wyrzutni mownéj, bo to ł zamilczane w rodzaju męskim, występuje znowu w rodzaju żeńskim i niejakim, tudzież w l. mnog. a zatém częściéj się wygłasza, niż zamilcza: wpadła, wpadło [...].

W trzech gatunkach czasowników odrzuca się samogłoska końcowa od podstawy dla utworzenia czasu teraźniejszego, imiesłowu czasu teraźniejszego czynnego i trybu rozkazującego; nie odrzuca się zaś w tworzeniu trybu bezokol. i imiesłowów czasu przeszłego, musimy tedy przyjąć w nich dwie podstawy, tj. samogłoskową i spółgłoskową, np. płyną ć, plyną-ł [...].

Gdy zdanie zaczyna się od zaimka względnego: który, kto, co, lub téż od spójników podrzędnych: gdy, skoro, ponieważ i t. d.; opuszczamy w celu skrócenia zdania zaimek lub spójnik, a orzecznik zamieniamy na imiesłów odpowiedni, t. j. czas teraźniejszy, przeszły niedokonany i przyszły niedokonany zamieniają się na imiesłów czasu teraźniejszego, czasy zaś dokonane na imiesłów czasu przeszłego.

Jak końcówka nt jimiesłowu czasu teraźniejszego zostaje w etymologicznym związku s końcówką nt tegoż jimiesłowu w sanskrycie, greczyznie, łacinie i litewskim języku, tak nasza końcówka vsi zostaje w etymologicznym związku s końcówką jimiesłowów reduplikowanych w sanskrycie i greczyznie i s końcówką jimiesłowu czasu przeszłego w litewskim języku [...].

Obecnie nazywamy wprawdzie ten imiesłów bity, kuty, dźwignięty, a tak samo i dany, gnany, dźwigniony imiesłowem czasu przeszłego: dała do tego powód jednakże ta tylko dopiero okoliczność, że się później (przy pomocy już wstawki) znalazł sposób na utworzenie odrębnych i stanowczych imiesłowów teraźniejszo-czasowych i takichże futuralnych, w skutek czego ipso facto przysądzona tamtym participiom została ta ich dzisiejsza ciaśniéj określona agenda).

Imiesłowy: [...]

Czasu przeszłego:

a) zaprzeszły: bywszy,

b) przeszły: był, -a, -o, (byly, -a, -e), c) bierny: byty, -a, -e, (przebyty, odbyty).

Tryb warukowy.

(urabia się z imiesłowu czasu przeszłego i z przybranki: by z odpowiednią końcówką osobową).

Dz w bezokolicznikach z osnową na g (módz, ledz) i ł w imiesłowie czynnym przeszłym I (starłszy, zjadłszy)—to klasyczne przykłady owych nieprawidłowości, o których wspominano powyżej. Pierwsza jest ilustracyą błędnego zupełnie zastosowania analogii (jak noga-nodze, mogę-módz) *), w drugiej mamy wyraz mylnego, przez postęp nauki usuniętego zapatrywania na budowę imiesłowu czasu przeszłego.

W imiesłowach czasu przeszłego na -szy zatrzymać ł po tematowej spółgłosce, pisać zatem: zjadłszy.

§ 104. W języku naszym mamy w stronie czynnej następujące cztery imiesłowy:

1.Imiesłów czasu teraźniejszego, [...]

2.Imiesłów czasu przeszłego: brał, siedział, czytał, uczył się, mógł, był, posiwiał; były, posiwiały.

3.Imiesłów zaprzeszły: wziąwszy, zgniótłszy, dźwignąwszy, upadłszy, przeczytawszy, bywszy, rzekłszy.