terminów gramatycznych online
zdanie główne
Zdanie główne. Zdanie, które wchodzi w skład z. niewspółrzędnie złożonego i jest składniowo niezawisłe, tzn. nadrzędne bezpośrednio lub pośrednio względem wszystkich pozostałych.
Cytaty
Całe zdania mogą być dwojakim sposobem z sobą połączone: […] 2) albo jedno zdanie zawisło od drugiego, i składa część poprzedzającego, które w tym względzie przedniem czyli głównem zdaniem nazywamy.
Jeśli w zdaniu główném jest słowo w czasie teraźniejszym, to w zdaniu podrzędném, może być w teraźniejszym, lub w przyszłym, lub w przeszłym [...].
Zdania spojone, czyli spój zdań, z których jedno główną myśl zawiéra, a przeto główném zwane; inne do okréślenia zdania głównego są przyłączone, a dlatego podrzędnémi się zowią.
Zdanie albo może być główne albo podrzędne. Zdanie główne nie zależy od żadnego innego, i lubo odłączone od innych wyraża zawsze dokładne wyobrażenie.
Różne rodzaje zdań. Zdania być mogą pojedyńcze (npocтыя), złożone (сложныя), tudzież główne (главныя), przydane (придаточныя) i nawiasowe (вводныя) 2. Zdanie zowie się pojedyńczem czyli niezłożoném, gdy jeden tylko ma w sobie przedmiot i jeden należący do niego opowiednik. Np. Róża kwitnie. Gdy zaś w zdaniu będzie kilka części jednakowej natury, to jest kilka przedmiotów, lub opowiedników, albo leż kilka do tegoż samego wyrazu należących określeń lub dopełnień, zowie się złożoném. Np. Róże i lilije rozkwitły.[...] Tymże sposobem okréśla zdanie złożone Wostokow (obacz jego Gram. § 110). Przeciwnie Grecz przez zdanie złożone rozumie zdanie główne rozwinięte czyli uzupełnione przez dodanie zdań określających i dopełniających, albo téż połączenie kilku oddzielnych zdań głównych (obacz § 151 i dalsze). Lecz w pierwszym razie będzie to okres pojedyńczy, a w drugim złożony. Tu dodać jeszcze należy, że grammatycy dający takąż jak Grecz definicyję zdania złożonego, zmuszeni są odróżniać przedmiot i opowiednik złożony od pojedyńczego, przez co wprowadzają do grammatyki nową zbyteczną definicyję.
Główném zowie się zdanie, które od innego nie zależy, i samo przez się zrozumiałém być może. 5. Przy zdaniu główném, w miejscu pojedyńczych wyrazów okréślających lub dopełniających, mogą się znajdować całe zdania, które się zowią przydanemi (придаточныя) i dzielą się na okréślające (опредѣлительныя) i dopełniające (дополнительныя). Zdania przydane względem głównego są podrzędnemi (подчинительныя); a zaś główne zdania, połączone między sobą spójnikami, spółrzędnemi (сочинительныя). Spółrzędnemi mogą być także zdania przydane, uważane względem siebie samych, nie zaś w stosunku do głównego.
Zdanie główne zawiera w sobie myśl główną, zupełną i bez drugiego zdania wypowiedzieć ją, samo przez się potrafi.
Zdanie, które samo przez się jest zrozumiałe, zowie się główném […].
[…] Zdanie główne razem z jedném lub kilku pobocznemi nazywa się złożoném […].
Zdanie poboczne oddziela się od głównego przecinkiem, a w środku kładzie się między przecinkami […].
Takie zdania, które powstały przez rozwinięcie jakiej części zdania pierwotnego, nazywamy zdaniami pobocznemi, albo podrzędnemi, a pierwotne zdania - zdaniami głównemi. Między zdaniami pobocznemi a głównemi taka zachodzi różnica, że zdanie poboczne samo przez się nigdy całkowitej myśli nie wyraża, i dlatego jest niezrozumiałe, dopiero w połączeniu z zdaniem głównem, staje się zrozumiałem: - przeciwnie zaś zdania główne same przez się wyrażają myśl całkowitą i zrozumiałą [...].
Pojedyncze zdania w zdaniu złożonem mogą być albo w stosunku współrzędnym, albo podrzędnym. Współrzędnemi nazywamy te zdania, które od siebie nie są zawisłe, i z których każde samo przez się zrozumiałą myśl wyraża, np. Rolnik sieje, a Bóg wzrost daje. Na wiosnę łany się zielenią, drzewa dostają liści, kwiaty kwitną, ptactwo wesołym i miłym śpiewem napełnia powietrze, bydełko igra po trawie: cała przyroda cieszy się nowem życiem. Zdania współrzędne nazywają się także zdaniami głównemi, i łączą się albo za pomocą spójników albo stoją obok siebie bez wszelkiego połączenia.
Dwukropek-: gdzie dzieli się zdanie główne od podrzędnego.
Takie więc zdania, które służą do uzupełnienia myśli zdań innych, a same przez się żadnéj samoistnej i jasnéj myśli nie dają, nazywamy zdaniami pobocznemi (zależnemi albo podrzędnemi); tamte zaś od których one zależą, zdaniami głównemi.
Formy na ąc, dziś nieodmienne, niosąc, siedząc, czytając ,... używają się przysłówkowo (to jest bez różnicy rodzajów i liczb) w zdaniach pobocznych dla wyrażenia czynności współczesnej z czynnością zdania głównego: np. słucham mowy stojąc.
Jeżeli w zdaniu głównem jest czas teraźniejszy albo przyszły, kładzie się w zdaniu pobocznem tryb łączący w czasie teraźniejszym.
Zdania, wyrażające same przez się myśl jasną i zrozumiałą, nazywają się zdania główne.
Zdanie podrzędne i nadrzędne. Zdanie główne i zdanie poboczne. Zdanie podrzędne podmiotowe, orzecznikowe i określeniowe. Zdania określeniowe: przydawkowe, przedmiotowe i okolicznikowe. Zdania okolicznikowe: miejsca, czasu, sposobu, stopnia, celu, przyczyny, skutku, warunku i przyzwolenia. Zdania podrzędne: niepołączone, spójnikowe i względne.
Zdanie złożone. Współrzędnie: Żołnierz strzela, Zdanie główne, Pan Bóg kule nosi. Zdanie główne. Podrzędnie: Dobry jak chleb, Zdanie główne, gdy nie ma kołacza, Zdanie poboczne.
Zdanie współrzędne. (Złożone z samych zdań głównych). a) łączne [...] b) przeciwstawne [...].
Pod względem formalnym rozróżniamy zdania: spójnikowe: Żniwo boże szło, ale kąkol rósł [...] i niepołączone: Nil przybiera: będzie dużo chleba [...]. Zdania główne: Wyruszyliśmy w drogę, nadrzędne (względem pobocznego), poboczne: gdy słońce wschodziło, podrzędne (względem głównego).
Składnia (Syntaxe).
Myśl wypowiedziana wyrazami nazywa się zdaniem (oração, proposição).
Zdanie może być: 1) Główne (principal): ma ono czasownik w trybie oznajmującym, warunkowym lub rozkazującym, i jest niezależne od innego zdania, n. p. eu canto (śpiewam).
Główne, p. liczebniki; p. zdanie B III.
III. Zdania ze względu na budowę: A. ★pojedyncze (proste): [...]. B. ★złożone: 1) części zdania złożonego: a) zdanie ★główne, np. Chłop sieje, b) zdanie ★poboczne: Chłop sieje, by w lecie zbierać plon.