terminów gramatycznych online
tryb rozkazujący
Język: polski
- Cz. II. O słowach osobno wziętych: Gddk/1816
- Część III. O przymiotniku. O słowie i imiesłowie: Jak/1823
- O Słowie: Malin/1869
- Zbiór nowych słów w tej gramatyce: Gddk/1816
Tryb jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Tryb rozkazujący służy do wyrażania polecenia, zakazu lub życzenia (użycie optatywne t. rozkazującego); chęć wywołania i słuchacza określonej reakcji.
Cytaty
Rozkazujący Tryb wyraża rozkaz, upomnienie, proźbę.
[Verborum Modi] Imperativus. [Słow tryby] Rozkazujący.
Tryb rozkazującym zwany, wyraża konieczność bycia czego, czyli, że być co musi lub powinno. Imie swoje bierze od jednej okoliczności rozkazywania pod ogólną musu lub konieczności zajętą, jako to, kiedy prosimy, zachęcamy kogo, i jakimkolwiek sposobem naglimy.
[...] Wszelako język nasz w skutek dążeniá do wyrazistości pochylá é należące do temátu w trybach bezokolicznych ⴅéć, uⴅéć, by odróżnić tryby rozkazujące ⴅéć, uⴅéć od ⴅotę, uⴅotę, tak samo śⴅéć od rzeczownika śⴅéć, śⴅeći itd. Słyszym także z ust poprawie i czysto mówiących Wielkopolán ɣeść od ɣodę z e jasnym, jakkolwiek ten wyráz w brzmieniu swojim nie różni się od rzeczownika ɣeść z e jasnym [...].
O trybach (modi). Wyráz tryb, z niemieckiego ,,treiben,“ już od niepamiętnych czasów nabył w języku naszym práw obywatelstwa. Znaczenie jego opisuje Słownik Wileński Orgelbranda z r. 1857 za Lindem, jak następuje na str. 1723 łám 2gi. [...] 2. W gramatyce znaczy sposób, odcień sądu, wyrażany końcowemi odmianami słów, lub dodanemi do nich wyrazami: tryb oznajmujący, gdy mówiemy tylko, że coś było, jest lub będzie [...]. Tryb rozkazujący, gdy wymágámy po kim, aby co uczynił, po czym, aby się stało wedle naszéj chęci np. [...]. Tryb bezokoliczny, gdy oznaczámy bytność, czynność sposobem oderwanym bez względu na żádne okoliczności [...]. Tryb życzący, warunkowy, łączący w języku naszym nie mają włásnych ksztáłtów w zakończeniu słów, lecz urábiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie [...].
Słowiańská mowa ograniczyła się dlá samego trybu rozkazującego na używaniu znamion i, j, (których sanskryt używá do wyráżaniá trybu mogącego (potentials), greczyzna zaś samogłoski i do wyráżaniá życzącego i łączącego) dlá tego jest znagloną omáwiać czyli składać tryb życzący jako téż i warunkowy z jimiesłowu i słowa posiłkowego być.