szyk wyrazów

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Gddk/1816
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Morz/1857
• Gr/1861
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Kam/1870
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Łoś/1918

Syntaxis, Gr. Skład 1. Pobór. Szyk. Księgá.

Syntaxis item pars Grammatices, voces simplices ex regulis vel usu bono iungens & ordinans.

Ordo Grammaticus. Szyk Wyrazow.

Co do składni i szyku części mowy z załączonych wyciągów obrazów myśli w Samskrycie, w mowie najczęsciéj wiązanéj miarą iloczasu, tudzież iloczasu i zakończenia wiersza (kadencja), zwłaszcza w dalszym ciągu przypisów; przekonają się, że szyk wyrazów i słów w Samskrycie czyli składnia, jest wolną, do sławiańskiéj najbardziéj zbliżoną.

Wszystkie języki słowiańskie powstały z jednego szczepu: wszystko więc, czém się teraz między sobą różnią, jest skutkiem zmian, które z czasem nastąpiły w ich głoskach, w ich akcencie, w zewnętrzności i znaczeniu wyrazów, w formach grammatycznych, w ich bogactwie lexykologiczném, w ich składni i szyku.

Składnia szyku, gdy każda część mowy ma swe miesce podług natury języka. Szyk w języku polskim jest dosyć wolny, i najwięcey zależy od uczucia, rozsądku, i ucha. Postać przekładania wyrazów nazywa się Przekładnią.

ROZDZIAŁ IV. O SZYKU WYRAZÓW (О РАЗМѣЩЕНIИ СЛОВЪ.) §. 1. Cel i główne zasady szyku.

§. 1. Cel i główne zasady szyku.

Wszakże, gdy szyk w naszym języku dowolny, rząd objaśnia się przy każdéj w szczególności części mowy, więc w składni naszéj tylko w zgodzie przy wszelkich rządach wykład może mieć miejsce.

[...] Bacząc zaś na to, w czém nasza młodzież tak w ustném opowiadaniu, jako też w piśmiennych ćwiczeniach najczęściéj błądzi, było szczególném zadaniem mojém, wytknąć poniżéj odpowiednich prawideł spaczone i zastarzałe formy, utrzymujące się miejscami jako powiatowszczyzny, a nadto przytoczyć błędy mniéj poprawnych pisarzy, łacinizmy w szyku, niemiecczyzny i francuszczyzny, bez których nasz język, mając swoje rodzime, wiekami ustalone sposoby mówienia, łatwo obejść się może.

Szyk wyrazów w zdaniu jest w języku polskim, równie jak w łacińskim, bardzo swobodny. Tak n, p. krótkie zdanie: Batory poważał Zamojskiego, sześciorako wyrazić można: 1. Batory poważał Zamojskiego. 2. Batory Zamojskiego poważał. 3. Poważał Batory Zamojskiego. 4. Poważał Zamojskiego Batory. 5. Zamojskiego Batory poważał. 6. Zamojskiego poważał Batory.

Szyk w zdaniu jest dwojaki, t j. prosty czyli gramatyczny i odmienny czyli w mowie zwykle używany. Przez szyk prosty rozumiemy porządkowanie wyrazów w zdaniu według zależności pojęć od siebie i stąd wynikającego ich następstwa; przez szyk odmienny rozumiemy układ wyrazów różny od szyku prostego a dążący do jasności, dobitności, pełności, gładkości i dźwięczności mowy.

Podział składni na [...] zbiorową (syntetyczną), która uczy, jak te części czyli wyrazy według zasad: rządu, zgody i szyku związać z sobą i ułożyć w zdania, a potem przez rozbiór logiczny znaczenie tych zdań w okresie poznawać.

Rzeczownik pisze się też przez literę początkową wielką, gdy jest wprawdzie imieniem pospolitem, które jednak użyto w znaczeniu odrębnem, rożnem od zwykłego, albo też które stanowi integralną część nazwy, mającej przy tem szyk wyrazów ustalony [...] Biała Woda, Borki Wielkie.