terminów gramatycznych online
czasownik nieprzechodni
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- Nauka o wyrazach. Nauka o znaczeniu wyrazów: Król/1922
- Nauka o znaczeniu wyrazów (semantyka): Szob/1923
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Semantyka: PolTerm/1921
- Składnia: Mał/1879, Łaz/1861
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, tom I (A-C): Dor/1958–1969
- Słownik, tom V (Nie-Ó): Dor/1958–1969
Czasowniki przechodnie (tranzytywne) są to takie czasowniki, które, a) rządzą biernikiem, dopełniaczem lub narzędnikiem, b) możliwe jest przekształcenie zdań, których orzeczeniem jest forma osobowa takiego czasownika w formie czynnej, na zdania z orzeczeniem w postaci formy osobowej strony biernej tego czasownika [...]. Czasowniki pozbawione powyższych właściwości to cz. nieprzechodnie (intranzytywne) gramatycznie [...] lub gramatycznie i znaczeniowo [...].
Cytaty
Nieprzechodnie Czasowniki są takie, które przedmioty prostego przy sobie miéć nie mogą; do ich określenia służy Celownik, przedmiotem ubocznym nazywany, Narzędnik, Miejscownik lub jakikolwiek inny przypadek z Przyimkiem; np. Służ dobréj sprawie (C.) [...] Żyj dla ojczyzny (P.).
[...] Z rzeczowników i przymiotników utworzone przez przybranie miękkiego a, tj; miękczącego poprzedzającą spółgłoskę; te wyrażają wzmaganie się przymiotu przez pierwotnik wyrażonego, nazywamy je przeto przymiotnemi, są zatem nieprzechodniemi czasownikami (w greckim języku wyrażają się przez verba media), np. kamień, kamieniał [...].
Czasowniki nieprzechodnie czyli nijakie są to takie słowa, które wyrażają czynność nijaką tj. taką, która ani na inny podmiot nie przechodzi, ani też obcej czynności nie podlega, np. spać, leżeć, ziewać, być, stać, mdleć itd.
A. Słowa przechodnie a nieprzechodnie.
§. 708. Przede wszystkiém rozpadają wszystkie słowa, jakie tylko nasz język posiada, na wiadome nam już czasowniki przechodnie i na nieprzechodnie czyli nijakie.
Nie każda czynność ma taką własność, żeby mogła przechodzić na inną osobę lub rzecz. W zdaniach: wiatr wieje — deszcz pada — dziecię płacze — czynności: wieje — pada — płacze — nie przechodzą na żaden przedmiot. Czasowniki takie nazywamy nieprzechodniemi albo nijakiemi.
Takie czasowniki, które nie mogą tworzyć strony biernej, nazywają się nieprzechodnimi (verba intransitiva). Do słów nieprzechodnich oprócz wielkiej liczby przedmiotowych, zaliczają się wszystkie podmiotowe.
[…] Przyimek —z— z 6. przyp., jako dopełnienie dalsze, używa się: 1) Przy czasownikach nieprzechodnich i zwrotnych, oznaczających stosunek lub czynność wzajemną, tj. taką, która z natury swej odbywać się musi pomiędzy dwoma uczestnikami […].
Czynność, która nie jest ani przechodnią ani bierną nazywa się nieprzechodnią czyli nijaką.
Czasowniki, wyrażające czynność nieprzechodnią czyli nijaką, nazywają się czasowniki nieprzechodnie czyli nijakie.
Czasownik. Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie.
Ze względu na czynność przechodzącą na przedmiot lub nie - dzielą się czasowniki na: przechodnie: Rolnik orze rolę, nieprzechodnie: Dziecko śpi.
Nieprzechodniemi nazywamy czasowniki, których czynności lub stany nie przechodzą bezpośrednio z jednego przedmiotu na drugi, nap. Rzemieślnik pracuje. — On odpoczywa.
§ 292. Suf. -e- bezokoliczników, najczęściej czasowników nieprzechodnich boleć stp. wieleć — 'kazać', wisieć, gorzeć, grzmieć, kipieć, lecieć, [...].
Formy deklinacji złożonej na -ty, -ta, -te; -ny, -na, -ne; -’ony, -’ona, -’one są w powszechnem użyciu od czasowników przechodnich (niekiedy także od innych); formy deklinacji niezłożonej na -t, -ta, -to, -n, -na, -no, -’on, - ’ona, -’ono, dość obficie zachowane w starszych zabytkach, wyszły z czasem z użycia [...] z wyjątkiem form nijakich na -to, -no, -’ono, które tworzą się nietylko od czasowników przechodnich, ale też i od wielu nieprzechodnich [...] i mają znaczenie czynne nieosobowe, np. przejdziono Mącz. 289 v b, zaśnięto, spano, chodzono.
Czasowniki [...] Podział ze względu na właściwości składniowe: 1) ★przechodnie (transitiva), 2) ★nieprzechodnie (intransitiva), 3) zwrotne (reflexiva).
Nieprzechodnie, p. czasowniki I C.
Czasownik [...] Czasownik nieprzechodni «czasownik nie mający strony biernej».
Nieprzechodni [...] 2. jęz. «o czasowniku: nierządzący dopełnieniem, niemający strony biernej»: Różnica między czasownikami przechodnimi a nieprzechodnimi uwydatnia się też w tym, że wszystkie formy czasowników przechodnich mogą być także wyrażone w stronie biernej. LEHR Gram. 126. Nieprzechodnimi nazywamy czasowniki, których czynności lub stany nie przechodzą bezpośrednio z jednego przedmiotu na drugi, np. rzemieślnik pracuje. SZOBER Gram. 102.
Nieprzechodni [...] 2. jęz. «o czasowniku: nierządzący dopełnieniem, niemający strony biernej»: Różnica między czasownikami przechodnimi a nieprzechodnimi uwydatnia się też w tym, że wszystkie formy czasowników przechodnich mogą być także wyrażone w stronie biernej. LEHR Gram. 126. Nieprzechodnimi nazywamy czasowniki, których czynności lub stany nie przechodzą bezpośrednio z jednego przedmiotu na drugi, np. rzemieślnik pracuje. SZOBER Gram. 102.
Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].
Nomen substantivum singulare — rzeczownik jednostkowy, abstractum — oderwany [...], pronomen demonstrativum — zaimek wskazujący, verbum (in)transitivum — czasownik (nie)przechodni.
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Semantyka [...]; zaimek odpowiednikowy, osobowy, zwrotny, wskazujący, nieokreślony, przysłowny, czasownik (nie)przechodni, przysłówek liczebnikowy, zaimkowy; partykuła, wyrazek.