terminów gramatycznych online
słowo nieprzechodnie
Język: polski
Cytaty
Słowa zaś nieprzechodnie czyli nijakie (verba intransitiva, neutra), jak wiać, stać, spać, być, leżeć [...] wyrażają czynność nijaką, ani bierną ani też nie przechodzącą na żaden drugi przedmiot, któryby stał na pytanie kogo? co?
Słowa nijakie czyli nieprzechodnie oznaczają stan albo działanie podmiotu, które odbywa się w nim samym i nie ma ruchu zewnętrznego, czyli nie przechodzi na przedmiot uboczny […].
Także niektóre właściwie nieprzechodnie słowa przybierają znaczenie przechodnich i wymagają po sobie czwartego przypadka, jak: boli, korci, świerzbi, mierzi, wstyd mię, obchodzi, gniewa, kosztuje, np. To zdarzenie smuci ojca.
SŁOWA zaś NIEPRZECHODNIE czyli NIJAKIE (verba intransitiva, neutra), jak wiać, stać, spać, być, leżeć [...] wyrażają czynność nijaką, ani bierną ani téż nie przechodzącą na żaden taki drugi przedmiot, któryby stał na pytanie kogo? co?
A. Słowa przechodnie a nieprzechodnie.
§. 708. Przede wszystkiém rozpadają wszystkie słowa, jakie tylko nasz język posiada, na wiadome nam już czasowniki przechodnie i na nieprzechodnie czyli nijakie.
P. Jak się dzielą słowa co do wewnętrznego swego znaczenia? O. Słowa dzielą się na: czynne, nijakie, zaimkowe, zwrotne, dokonane, niedokonane, częstotliwe i bierne. [...] P. Co to jest słowo nijakie? czyli nieprzechodnie? O. Słowo nijakie, jest to słowo, które również oznacza czynność, ale ta czynność nie przechodzi na żaden inny przedmiot, a zatem słowo nijakie nie odpowiada na pytanie kogo? co? np. kwitnąć, lecieć.
Podobne z pozoru do zwrotnych, są znowu tak zwane słowa (czasowniki) zaimkowe, które tém się wyróżniają od zwrotnych, że są słowami nieprzechodniemi, że ich nigdy bez zaimka się użyć nie można.
Łatwo odróżnić słowa nieprzechodnie od przechodnich, ponieważ przy słowach nieprzechodnich nie można stwierdzić, aby ktoś doznał danego działania, np. : ubolewam nad tobą, ale nie można powiedzieć, że wskutek tego: ty jesteś ubolewany przeze mnie [...].
Znaczenie słów nieprzechodnich mają między innemi przyrostek: -'eć, -'eję, np. starz-eć, mężni-eć, bledni-eć, słabe stworzenie zaczęło niszcz-eć, głupi-eć (stawać się coraz głupszym), ta materja przestaje ciemni-eć itd., a także przyrostek: -eć, '-ę np. krzycz-eć, myśl-eć, cierpi-eć itp.