terminów gramatycznych online
proza
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część III. Pisownia: Mucz/1825
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Nauka o wierszowaniu: Łaz/1861
- Oddział II. Budowa języka samskrytu: SkorM/1816
- Pisownia: Kurh/1852
- Szczególne znamiona: SkorM/1828
- Wstęp: Szt/1854, Szum/1809
- Wzory cząstkowego i ciągłego pisma: SkorM/1828
Cytaty
Nauka ta, która uczy najwyższej umiejętności języka, nazywa się: Sztuka pisania w rozmaitych przedmiotach. [...] Sztuka pisania jest dwojaka: prozaiczna i poetyczna. Prozaiczna (Prozaika) uczy pisać prozą, czyli mową niewiązaną; poetyczna zaś (Poetyka) uczy pisać wierszami.
Powtore, znaczenia tego z zupełną pewnością nauczyć się nie można, jeżeli przekładający nie zdoła oddzielić wyrazów pierwotnych (radicales) od pochodnich, czyli, co na jedno wychodzi, jeżeli nie zdoła przemienić wiersza na prozę i o wyrazach z których się składa podług źródłosłowów, sądzić.
Ponieważ pisownia polska, ile możności, stosuje się do wymawiania, wypada stąd, że osoby nie umiejące jak tylko język polski, nazwiska cudzoziemskie po polsku literalnie wymawiając, stwarzają w mowie nowe nazwiska, trudne częstokroć do odgadnienia. Należy więc nazwiska obce, pisać w polskim języku, zbliżając się, ile być może, do ich wymawiania w języku ich własnym, a to dla zachowania ich śladu, z którego pochodzą. Ilekroć piérwszy raz w piśmie wspominamy nazwisko zagraniczne, mniéj znajome, zawsze je trzeba napisać jak piszą sami cudzoziemcy, albo obok przepolszczonego, między nawiasami, w prozie; albo na dole strony, w wierszach.
[...] 8. Prawidło. (।) Znamie to zwykło się kłaść jako znak oddzielności wiersza [...] a w prozie na końcu periodu czyli zakresu.
Uwaga. W oryginalnych rękopisach i w wielu drukowanych wydaniach, nie masz innego oddziału wyrazów, nad zakończenie połowy złogu (w wierszu) a w prozie całego periodu, [...].
Sposób ten pisania wprawdzie utrudnia przypadkowanie, ale czyni wyrazy obce na yja, ija zakończone, bardziéj zbliżonemi do polskich pod względem przycisku głosowego w wymawianiu; i dla tego coraz bardziéj upowszechnia się nie tylko w poezyi, lecz i w mowie niewiązanéj czyli prozie.
Każda z trzech wyżéj wymienionych mów [ustna, pisana i migowa, czyli jestowa] dzieli się jeszcze na potoczną, czyli wolną, albo prozę i na wiązaną, czyli wiersze albo rymy.
[…] Taż sama myśl może być w prozie dłużéj lub krócéj, większą lub mniejszą liczbą słów wyrażona; rytm zatém prozy nie ma pewnego z góry zakreślonego kształtu, ani pewnych granic stałych dla toku mowy, i dlatego prozę nazywamy także mową niewiązaną.
W nadawaniu rzeczownikom osobowym formy już rzeczowéj, już to osobowéj, panuje w polskim języku swoboda. Nowsza polszczyzna najzwykléj używa formy osobowej, mianowicie w prozie.
Z epoki późniejszej, od w. XVI, niejakie wskazówki otrzymać można z języka poezji, mianowicie z rymów; proza zachowuje oderwane cechy gwarowe tylko poza granicami państwa: na Śląsku i na Pomorzu (kaszubskie).