terminów gramatycznych online
zdanie czasowe
Język: polski
- Część II. Rozdz. 3. Nauka o zdaniu (Składnia): Jes/1886
- Część czwarta. Rzecz o zdaniach: Such/1849
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- O zdaniu złożonym: Kras/1897
- Składnia: Mał/1863, Mał/1879, Kon/1920, Lerc/1877
Cytaty
Zdanie łączne spaja się z główném za pomocą rozmaitych Spójników, od których téż i nazwisko bierze; tak będą zdania: [...] Czasowe: Skoro słońce zachodzi, całe przyrodzenie ma się do spoczynku,
§. 783. Zdania czasowe wyrażają moment czasu, w którym się coś stało, i przeciąg czasu, przez jaki coś trwało.
Zdania czasowe są takie zdania poboczne, które wyrażają czas, w którym się coś stało lub przeciąg czasu, przez jaki coś trwało. Do połączenia zdań czasowych ze zdaniem głównem używamy spójników: kiedy, gdy, podczas gdy, jak, jak tylko, ledwie że, skoro, skoro tylko, póki, dopóki, dopókąd, odkąd, od kiedy, od czasu jak, aż, np. Gdym był na wsi, był czas bardzo brzydki. Gdy starsi mówią, ty słuchać i milczeć powinieneś. Kiedy Bóg rękę otworzy, wszyscy są nasyceni. Od czasu jak byliśmy u was, nic się nie zmieniło, ani nic nowego nie zaszło.
Zdania czasowe wyrażają moment czasu, w którym się coś stało, i przeciąg czasu, przez jaki coś trwało.
Zdania poboczne, wyrażające okoliczność czasu zdania głównego, zowią się [zdaniami] czasowemi, a spajają się z niém za pomocą spójników: kiedy, gdy, podczas gdy, jak, jak tylko, ledwie że, skoro, skoro tylko, niż, nim, nim jeszcze, zanim; póki, dopóki [...].
[…] Zdania okolicznościowe czasu czyli zdania czasowe zastępują określenie okoliczności czasu w zdaniu nadrzędnym i odpowiadają na pytania: kiedy, odkąd, pokąd, jak długo? Zaczynają się od spójników podrzędnych czasowych.
[…] Jeszcze inną zasadą rządzą się w użyciu czasów zdania czasowe, odpowiadające na pyt. kiedy […]. W nich wybór czasów dokonanych lub niedokonanych zależy ściśle od czasowego stosunku czynności zdania pobocznego do czynności zdania nadrzędnego; a mianowicie: słowo niedokonane (w czasie teraźniejszym, przeszłym lub przyszłym) wyraża tu czynność jednoczesną z czynnością (teraźniejszą, przeszłą lub przyszłą) zdania nadrzędnego; a słowo dokonane (w czasie przeszłym lub przyszłym) wyraża czynność wcześniejszą względem czynności (przeszłej lub przyszłej) zdania nadrzędnego. Takie zdania czasowe mają więc czasy względne.
Zdania poboczne, wyrażające chwilę czasu, w której coś się stało, lub przeciąg czasu, przez jaki coś trwało, nazywają się zdania czasowe.
Zdania czasowe zaczynają się od spójników: gdy, kiedy, skoro, skoro tylko, ledwie że, niż, nim, nim jeszcze i t. d.; ― póki, dopóki, dopóki nie, odkąd, od kiedy i t. d.
Jednakże z rozpowszechnieniem się czasu przeszłego złożonego ten typ czasu zaprzeszłego wcześnie wyszedł z użycia i jedynym śladem jego istnienia jest zapiska sądowa z r. 1398: gdy by tego nie uczynił, tedy Jakusz trzy grzywny Michałkowi ostał Hube Kr. nr. 12. Nie stoi tu w zdaniu czasowem tryb warunkowy, bo byłby on użyty i w głównem, należy to więc uważać za równoznaczne do: gdy był tego nie uczynił, tedy Jakusz trzy grzywny Michałkowi ostał.
Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].
Propositio simplex — zdanie gołe, complexa — rozwinięte [...], temporalis — czasowe, comparativa — porównawcze, optativa — zamiarowe, finalis — skutku, causalis — przyczynowe, conditionalis — warunkowe, concessiva — przyzwolone.