Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

zdanie podrzędne
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: podrzędne, zdania podrzędne
Język: polski
Dział: Składnia (współcześnie)
EJO 1999, 677 Definicja współczesna

Zdanie podrzędne (poboczne). Zdanie składniowo zależne od innego w obrębie z. złożonego. Z. p. pełnią w z. złożonym podobne funkcje jak części z. pojedynczego.

Cytaty

Rew/1845, s. 37

Jeśli w zdaniu główném jest słowo w czasie teraźniejszym, to w zdaniu podrzędném, może być w teraźniejszym, lub w przyszłym, lub w przeszłym [...].

Rew/1845, s. 54 (54-55) Definicja

Z przytoczonych przykładów widzimy, iż zdania podrzędne (dodatkowe) służą do wyjaśnienia zdań głównych, i że tyle dodatkowych do głównego przyłączyć możemy, ile potrzebnemi uważamy [...].

Such/1849, s. 189 Definicja

Zdania spojone, czyli spój zdań, z których jedno główną myśl zawiéra, a przeto główném zwane; inne do okréślenia zdania głównego są przyłączone, a dlatego podrzędnémi się zowią.

Ryk/1850, s. 138 Definicja

Zdanie podrzędne zależy zawsze od zdania głównego, z którém jest spójnikiem, zaimkiem względnym lub czém inném połączone.

Kurh/1852, s. 12 (11-12)

Główném zowie się zdanie, które od innego nie zależy, i samo przez się zrozumiałém być może. 5. Przy zdaniu główném, w miejscu pojedyńczych wyrazów okréślających lub dopełniających, mogą się znajdować całe zdania, które się zowią przydanemi (придаточныя) i dzielą się na okréślające (опредѣлительныя) i dopełniające (дополнительныя). Zdania przydane względem głównego są podrzędnemi (подчинительныя); a zaś główne zdania, połączone między sobą spójnikami, spółrzędnemi (сочинительныя). Spółrzędnemi mogą być także zdania przydane, uważane względem siebie samych, nie zaś w stosunku do głównego.

Kurh/1852, s. 23 Definicja

Zdanie główne uzupełnione przez dodanie zdań podrzędnych, istotnie potrzebnych do wyjaśnienia zawartéj w niém myśli, zowie się okresem. Tworzą sie także okresy z połączenia kilku oddzielnych myśli głównych.

Łaz/1861, s. 324 Definicja

Dwa zdania składające się w jedno złożone, są albo oba główne, a zatem równorzędne i każde dla siebie zupełnie zrozumiałe, a takie połączenie ich nazywamy skojarzeniem zdań […]; albo jedno z nich jest główne, zupełnie dla siebie zrozumiałe, a drugie poboczne, czyli podrzędne, służące do objaśnienia zdania głównego, a zatem samo dla siebie niezupełnie zrozumiałe; takie połączenie ich nazywamy spojem zdań [...].

Łaz/1861, s. 324 (323-324)

[...] Dwa zdania składające się w jedno złożone, są albo oba główne, a zatem równorzędne i każde dla siebie zupełnie zrozumiałe, a takie połączenie ich nazywamy skojarzeniem zdań […]; albo jedno z nich jest główne, zupełnie dla siebie zrozumiałe, a drugie poboczne, czyli podrzędne, służące do objaśnienia zdania głównego, a zatem samo dla siebie niezupełnie zrozumiałe; takie połączenie ich nazywamy spojem zdań [...].

Gr/1861, s. 14

Zdanie główne ma większe znaczenie gramatyczne od zdania pobocznego; dla tego téż zdanie główne nazywamy inaczéj nadrzędném, zdanie poboczne [zdaniem] podrzędném.

Mał/1863, s. 272 Definicja

Takie zdania, które tylko przez rozwinięcie jakiéj szczególnéj części zdania pierwotnego powstały, nazywamy zdaniami pobocznemi albo podrzędnemi (Nebensätze, subordinirte Sätze). Owo zaś zdanie pierwotne zowie się zdaniem główném (Hauptsatz).

Malin/1869, s. 651

[...] Cały ten ustęp o gatunkach spójników wráz s przykładami objaśniającemi, z wyjątkiem przykładów z Bibliji kś. Wujka, jest wyjęty z gramatyki prof. Muczkowskiego. Z niego widzim, że większá część przysłówków oznaczających czas i miejsce czyni w języku naszym, jak i w jinnych posługę spójników, i że nauka o jich używaniu wkráczá w dziedzinę Składni, a w szczególności w naukę o łączeniu s sobą zdáń spółrzędnych i podrzędnych [...].

Kam/1870, s. 96 (96-97) Definicja

Zdanie podrzędne różni się tém od głównego, że samo przez się nigdy całkowitéj myśli wypowiedzieć nie może i tylko w połączeniu z główném, znaczenia jakiegoś nabiera.

Kam/1870, s. 100

Na koniec, zdania podrzędne dzielą się: na określające i dopełniające.

Czep/1871–1872, s. 87 Definicja

[…] To zaś zdanie, które samo przez się całkowitéj myśli nie wyraża, stanowi rozwinięcie jakiéj szczególnéj części zdania głównego i tylko razem z niém może być zrozumianém, nazywa się poboczném, podrzędném […].

Lerc/1877, s. 80 (80-81) Definicja

Takie zdania, które powstały przez rozwinięcie jakiej części zdania pierwotnego, nazywamy zdaniami pobocznemi, albo podrzędnemi, a pierwotne zdania - zdaniami głównemi. Między zdaniami pobocznemi a głównemi taka zachodzi różnica, że zdanie poboczne samo przez się nigdy całkowitej myśli nie wyraża, i dlatego jest niezrozumiałe, dopiero w połączeniu z zdaniem głównem, staje się zrozumiałem: - przeciwnie zaś zdania główne same przez się wyrażają myśl całkowitą i zrozumiałą [...].

Lerc/1877, s. 97 Definicja

Zdania podrzędne są takie zdania, które chociaż mają swój własny podmiot i swoje własne orzeczenie, przecież same przez się zrozumiałej myśli nie wyrażają. Zdania podrzędne nazywają się także pobocznemi albo zależnemi, albowiem zawsze od jakiegoś słowa w zdaniu głównem zależą, np. Bóg, który niebo i ziemię z niczego stworzył, jest wszechmocny. Zdanie: który niebo i ziemię z niczego stworzył, nie czyni samo przez się zrozumiałej myśli i jest zależne od słowa: Bóg.

Mał/1879, t. II, s. 354 Definicja

Takie zdania, które tylko przez rozwinięcie jakiéj szczególnéj części zdania pierwotnego powstały, nazywamy zdaniami POBOCZNYMI albo PODRZĘDNYMI (Nebensätze, subordinirte Sätze). Owo zaś zdanie pierwotne zowie się zdaniem GŁÓWNÉM (Hauptsatz).

Oż/1883, s. 167

Dwukropek-: gdzie dzieli się zdanie główne od podrzędnego.

Jes/1886, s. 141 Definicja

Takie więc zdania, które służą do uzupełnienia myśli zdań innych, a same przez się żadnéj samoistnej i jasnéj myśli nie dają, nazywamy zdaniami pobocznemi (zależnemi albo podrzędnemi); tamte zaś od któ­rych one zależą, zdaniami głównemi.

Kras/1897, s. 224 Definicja

[…] Zdania pojedyńcze, wchodzące w skład zdania złożonego, mogą być albo współrzędne, albo też jedno podrzędne drugiemu […] Podrzędnym jest jedno zdanie względem drugiego, jeśli zastępuje jakikolwiek z jego członków: podmiot, orzeczenie, określenie rzeczownika, określenie okoliczności, dopełnienie.

Kras/1897, s. 238 (238-239)

[…] Zdania podrzędne (poboczne) ze względu na treść, tj. co do tego, jaki członek zdania nadrzędnego zastępują, dzielą się na podmiotowe, orzecznikowe, określające, okolicznościowe i dopełniające. Ze względu na to, jaką część mowy omawiają, dzielą się na rzeczowne, przymiotne i przysłówkowe; nie ma tylko zdań czasownikowych, ponieważ ze wszystkich części mowy, które samodzielnie mogą być członkiem zdania, tylko czasownik nie może być omówiony przez całe zdanie. […]. Ze względu na formę czyli na formalne spojenie ze zdaniem nadrzędnym—zdania podrzędne dzielą się: 1) na spójnikowe, tj. spojone za pomocą spójników podrzędnych; 2) na pytajne czyli pytania zależne, tj. spojone za pomocą zaimków pytajnych (kto, co, który, jaki, czyj, ile, co za) i przysłówków pytajnych (gdzie, dokąd, skąd, kędy, kiedy, odkąd, jak długo [...]); 3) na względne, tj. spojone za pomocą zaimków i przysłówków względnych, które co do brzmienia (i pochodzenia) nie różnią się od pytajnych, (oprócz przysłówka czy), który jest tylko pytajnym).

SW/1900-1927, s. 402-403

Zdanie [...] 8. gram. myśl, wyrażona słowami: Całą ta myśl: słońce jest świetne - nazywa się sądem, póki jest u mnie wewnątrz: gdy zaś ją drugiemu w słowach odmaluję, nazywa się zdaniem Kopcz. Zdanie twierdzące, przeczące, nawiasowe, pytające, główne, współrzędne, podrzędne, ściągnięte, niezupełne. Zdanie twierdzące, poświadczające, stanowiące. Troc.

SW/1900-1927, s. 412 Definicja

Podrzędny 1. zależny od rzędu wyższego, mniej ważny wobec niego, drugorzędny, niewspółrzędny: Zdania współrzędne i podrzędne.

Kr/1917, s. 237 Definicja

Oprócz zdań złożonych, które składają się ze zdań pojedyńczych współrzędnych, są też zdania złożone, które składają się z dwu lub więcej zdań pojedyńczych, przyczym jedno z tych zdań wyraża dokładnie jakąś myśl i to zdanie nazywa się zdaniem głównym, pozostałe zaś zdanie, lub zdania pojedyńcze wyrażają wprawdzie pewne myśli, ale te myśli są uzupełnieniem albo bliższym wyjaśnieniem myśli, wyrażonej zdaniem głównym; te zdania nazywają się pobocznymi albo podrzędnymi.

Kon/1920, s. 84 Definicja

Zdanie, które zastępuje którekolwiek określenie zdania rozwiniętego (przedmiot, dopełniacz, przydawkę, dopowiedzenie, określenie przysłówkowe lub przyimkowe), nazywa się zdanie poboczne czyli podrzędne.

PolTerm/1921, s. 91 (91-92)

Zdanie podrzędne i nadrzędne. Zdanie główne i zdanie poboczne. Zdanie podrzędne podmiotowe, orzecznikowe i określeniowe. Zdania określeniowe: przydawkowe, przedmiotowe i okolicznikowe. Zdania okolicznikowe: miejsca, czasu, sposobu, stopnia, celu, przyczyny, skutku, warunku i przyzwolenia. Zdania podrzędne: niepołączone, spójnikowe i względne.

Król/1922, s. 20

Zdania podrzędne: 1) podmiotowe [...]. 2) orzecznikowe [...]. 3) określeniowe zastępuje a ) przydawkę [...] b) przedmiot [...]

Król/1922, s. 20

[Zdanie złożone]. [...] Pod względem formalnym rozróżniamy zdania: spójnikowe: Żniwo boże szło, ale kąkol rósł [...] i niepołączone: Nil przybiera: będzie dużo chleba [...]. Zdania główne: Wyruszyliśmy w drogę, nadrzędne (względem pobocznego), poboczne: gdy słońce wschodziło, podrzędne (względem głównego).

Szob/1923, s. 379 Definicja

Zdanie, zależne od innego zdania, nazywa się zdaniem podrzędnem.

Szob/1923, s. 380 Definicja

Zdanie nadrzędne, którego przeciwstawieniem jest zdanie podrzędne. [...] Nazwy "zdanie nadrzędne" i "podrzędne" określają wzajemny stosunek dwóch zdań, łączących się w zdaniu złożonem podrzędnie w jedną grupę.

Szob/1923, s. 383 Definicja

Zdania podrzędne, ze względu na swe znaczenie, dzielą się na zdania: 1) podmiotowe, 2) orzecznikowe i 3) określające. Wśród nich rozróżniamy zdania 1) przedmiotowe, 2) przydawkowe i 3) okolicznikowe.

ZwO/1924, s. 72 Definicja

Zdanie może być: 1) Główne (principal) [...].

2) Współrzędne (coordinada) [...].

3) Zdanie podrzędne czyli poboczne (subordinada), które samo przez się nie wypowiada myśli jasnej i zrozumiałej: zależy przeto od innego zdania, z którym się łączy za pomocą przyimka, spójnika, przysłówka i zaimka, n. p. fazei aos outros aquillo que desejaes que vós façam (czyńcie drugim to, co chcecie, aby wam czyniono).

Gaert/1927, s. 110

Stosunek części zdania złożonego: a) podrzędny (zdanie nadrzędne i podrzędne), formalnie niepołączony, np. nie wiem, kiedy powrócę do domu; spójnikowy, np. wiem, że jutro odjadę i względny, np. znam człowieka, który umie pracować za wielu.

Dor/1958–1969, t. VI, s. 714

Podrzędny [...] 2. jęz. «występujący w związku zależności jako element poboczny, podporządkowany elementowi głównemu; zależny od elementu głównego, zasadniczego, nadrzędnego»: [...] Zdanie zależne od innego zdania nazywa się zdaniem podrzędnym. SZOBER Gram. 365.

Kor/1961, s. 69 (68-69)

Składni poświęcona była książeczka S. Gruszczyńskiego.

Terminologia. Propositio simplex — zdanie pierwotne, gołe [...], appositio — przydatnia, apozycyja; propositio componens — zdanie spółrzędne, spółrzędnik, principalis — główne, nadrzędne, głównik, subordinata — poboczne, podrzędne, pobocznik, subiectiva — podmiotowe, obiectiva — przedmiotowe, attributiva — przydatkowe.

Kor/1961, s. 70 (69-70)

Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].

Propositio simplex — zdanie gołe, complexa — rozwinięte [...], attributum adiectivum — przydawka przymiotna; appositio — dopowiedzenie, genetivus — dopełniacz, propositio componens — zdanie współrzędne, copulativa — zwyczajne, adversativa — przeciwstawne, subordinata — poboczne, podrzędne, subiectiva — opisowe, obiectiva — zależne, przedmiotowe (1879) [...].

Kor/1961, s. 73 (72-73)

Obfitą terminologię z zakresu składni zawiera jej właśnie poświęcona a wydana już po ukazaniu się rozprawy Riesa książka A. Krasnowolskiego.

Terminologia. Propositio indicativa — zdanie oznajmujące [...]; appositio — dopowiedzenie, genetivus — dopełniacz, propositio componens — zdanie współrzędne, copulativa — łączne, adversativa — przeciwstawne, principalis — główne, nadrzędne, subordinata — podrzędne, poboczne [...].

Kor/1961, s. 77 (76-77)

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Składnia: [...], okolicznik, przydawka, dopełniacz, dopowiedzenie, związek współrzędny, podrzędny, zdanie złożone współrzędnie, podrzędnie, współrzędne, łączne, przeciwstawne, główne, poboczne, nadrzędne, podrzędne, podmiotowe, orzecznikowe, określeniowe, przedmiotowe [...].

Powiązane terminy