of Grammatical Terms online
czas przeszły praeteritum, nie tylko lm.
Etymology: łac. tempus praeteritum
Czas jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Cz. przeszły oznacza akcję uprzednią w stosunku do momentu mówienia.
Quotations
Przeszły czás znaczy ákcyą już przeszłą jáko to, je chantois, śpiewałem [ʃpiewałem], j'ai chanté, je chantai, śpiewałem [ʃpiewałem] kiedyś, j'avois chanté, śpiewałem [ʃpiewałem] był.
Te przykłady dosyć pokazują [...], że w języku Fráncuskim cztery są przeszłe czásy, ktore są.
- Przeszły czás niedoskonały.
- Przeszły czás doskonały złożony.
- Przeszły czás doskonały determinowany, prosty.
- Przeszły czás więcej niż doskonały.
Czás po Fr. le temps [...] jest trojáki. bo cokolwiek sie dzieje, to álbo teras, i to jest czás teráźniejszy, który sie téż obecnym i niniejszym nazywa, po Fr. le présent [...]. álbo sie dziać będzié, i to jest czás przyszły, po Fr. futur [...]. álbo sie już stáło, á to jest czás przeszły.
Czás przeszły po Fr. prétérit albo passé, dzieli sie na troje. bo álbo sie niedoskónale stáło, i ztąd sie zowie niedoskónáły po Fr. imparfait. náp. robiłęm [...]: álbo sie doskonále stáło [...] á to sie zowie przeszłym doskonáłym. po Fr. parfait. náp. zrobiłęm: álbo jeszcze nie tylko sie doskonále stáło, ále téż i dawno. á tęn czás zowią przeszłym wiecéj niż doskónáłym, po Fr. plus-que-partait; ja go wolę zwáć dawno przeszłym. tęn sie po polsku wyraża tak: zrobiłęm był.
Il y a trois tems proprement dits: Présent. Ego amo, J'aime. Prétérit, ou Passé. Ego amavi, j'amai, et Futur, Ego amabo, j'aimerai.
[...]
Tempora (czasy) właściwie są trzy: praesens, teraźniejszy, v. g. Ego amo, ja kocham, praeteritum, przeszły v. g. Ego amavi, ja kochałem, i futurum przyszły v. g. Ego amabo, ja będę kochał.
Przez Sposob Roskazujący, wyraża się roskaz, rada lub proźba, jako: unikaj złego, czyń dobrze, strzeż się tego, pamiętaj o mnie. Dla tego ten Sposob ani pierwszej osoby, ani czasu przeszłego nie ma; bo jako sam sobie nie może roskazywać, tak też ani komu tych rzeczy, ktore się już stały.
W czasach przeszłych pierwsze zakończenie służy rodzajowi męskiemu, drugie niewieściemu, trzecie trzeciemu: w wielkiej zaś liczbie pierwsze męskiemu, drugie obojgu innym.
Czasów jest:
1) w trybie oznajmującym cztery, to jest: [czas] teraźniejszy (Praesens), np. znam; [czas] przeszły (Preteritum), np. znałem; [czas] zaprzeszły (Plusquamperfectum), np. znałem był, i [czas] przyszły (Futurum), np. będę znał albo znać będę i t. d.
Czas przeszły formuje się zawsze z trybu bezokolicznego, a to we wszystkich czterech regularnych formach, przez zamianę ć na łem, np. znać, znałem; mowić, mowiłem; uczyć, uczyłem.
Czas prz: Pisywałbym, pisywalibyśmy i t. d.
W słowach kończących się na ąć, często w liczbie mnogiej czasu przeszł. ginie syllaba ną.
Przeszły, praeteritus.
Czasy [...] Teraźniejszy, gdy znaczy iż rzecz jest, lub co teraz się dzieje, np. jestem, znam, lezę. Przeszły, gdy wyraża bycie lub czynienie minęte: np. byłem, znałem, leżałem. Przyszły, gdy znaczy iż rzecz jaka będzie, lub co dziać się będzie: np. będę znał, mający znać.
Czasów przedniéjszych mamy trzy: teraźniéjszy, przeszły i przyszły, a z tych niektóre mają jeszcze drobniéjsze podziały.
Nim przystąpim do nauki o spájaniu form omównych, zastanówmy się pierwéj, że każdá czynność, działanie, stán lub jakikolwiek objáw podmiotu, oznaczony częścią mowy nazwaną słowem, odbywá się w czasie obecnym, lub odbywáł się w czasie przeszłym, lub odbywać się będzie w czasie przyszłym. Stąd wypływá potrzeba jednolitych form słównych, oznaczających czynność, stán itd. podmiotu zachodzącą, zaszłą lub wydarzyć się mającą w tych trzech dobach czasu. Mámy zatym w mowie Jafetidów trzy formy słowa jednolite, lub złożone czyli omówne w niedostatku piérwszych, które nazywámy czasem teraźniejszym, przeszłym i przyszłym. Lecz czynność przeszłá mogła zajść w przeszłości i nie być skończoną, dokonaną, lub téż została cáłkiem skończoną i dokonaną, s tego powodu są dwie formy słowa jednolite lub omówne według ustroju każdego w szczególności języka, które nazywámy czasem przeszłym niedokonanym i czasem przeszłym dokonanym.
Время в глаголах показывает, что действие предмета происходит, происходило или будет происходить, а потому и времен три: настоящее czas teraźniejszy, прошедшее przeszły и будущее przyszły.
Stosownie do tego, w jakim czasie odbywa się czynność wyrażona słowem, rozróżniamy odpowiednie formy czasowe, a mianowicie w dzisiejszej polszczyźnie mamy: czas teraźniejszy, przeszły, zaprzeszły (o ile czynność odbyła się przed inną przeszłą) i czas przyszły.
Strona czynna. Tryb orzekający. Czas teraźniejszy: [...] Czas przeszły 1 pisałe -am -om, 2 pisał -aś -oś [...]