terminów gramatycznych online
alternacja
Język: polski
Geneza: łac. alternātĭo 'wymienność, naprzemienność'
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Oboczności czyli alternacje: BdC/1915
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, t. 3: N-Ó: SW/1900-1927
- Słownik, t. 5: Próba-R: SW/1900-1927
- Słownik, tom I (A-C): Dor/1958–1969
Alternacje morfonologiczne są uwarunkowanymi przez kontekst wymianami fonemów, zachodzącymi w obrębie jednego morfemu. [...] O alt. m. można mówić wtedy, jeżeli zachodzi ona w identycznych warunkach morfologicznych przy najmniej w dwu różnych morfemach.
Cytaty
Alternacja, i, lm. e 1. zmiana, odmiana: Alternacje atmosfery. Sienk. 2. jęz. p. Oboczność <Łć. alternatio>
R litera oznaczająca spółgłoskę zębową, dźwięczną (słabą); kontynuuje historycznie dawną twardą, a z odpowiadającej jej dawnej miękkiej rz powstało historycznie, także mamy dziś oboczność (albo alternację) r - rz.
Oboczność, i, blm. rz. od Oboczny: O. zjawiska językowego, in. alternacja = równoległe istnienie dwóch a. więcej postaci tego samego wyrazu
Terminem tym zastępujemy błędną naukę o «przejściach głosek w głoski», np. o przejściu «głoski» [k] formy piekę w «głoskę» [č] (cz) form piecze, pieczesz... Przyjmowanie tego rodzaju «przejść» i «zmian» sprzeciwia się istotnemu stanowi rzeczy. [...] Mamy tu jedynie koegzystencję, współistnienie, oboczność: jedno istnieje obok drugiego, a nie jedno powstało z drugiego. Mamy dwa główne rodzaje alternacji czyli oboczności [...].
Cały rozwój fonetyczny jako zjawisko przedstawia się w obocznościach czyli alternacjach, chronologicznych i współczesnych, tradycyjnych i żywych, wyraźnych i zarodkowych. Tych ostatnich nie uwzględniamy w fonetyce historycznej; oboczności współczesne międzydialektyczne tylko, o ile dla całości obrazu są potrzebne, jak o tem już była mowa.
Na takiej oboczności polegają też alternacje między polszczyzną a innemi językami słowiańskiemi, czasem także polskie, o których była mowa w §§ 78—79.
Ponieważ takie alternacje, pierwotnie żywe t. j. na żywych momentach fonetycznych polegające, zawsze stają się tradycyjnemi (po ustaniu żywej tendencji fonetycznej, która je wywołała), to znaczy są kontynuowane tylko reprodukowaniem całych form i wyrazów.
W pierwszym zaś rzędzie trzeba wspomnieć o najdawniejszych chronologicznie alternacjach t. j. przedpolskich i przedlechickich czyli prasłowiańskich.
Alternacje, alternanty, p. wymiany głoskowe.
★Wymiany głoskowe (oboczności, alternacje), np. k:c w wyrazie ręka:ręce.
Alternacja ż I, lm D. -cji a. -cyj 3. jęz. «oboczność głosek fonetycznie różnych, lecz etymologicznie pokrewnych; oboczność elementów formalnych (morfemów)». Wartość naukową [...] [ma wstęp do rozprawy] o alternacjach dźwięków (głosek), tj. o parach takich dźwięków, które pomimo że różnią się między sobą fonetycznie, są jednego pochodzenia historycznego, czyli są etymologicznie identyczne. Baudouin Szkice 120. <łc. alternatio = wymiana, wymienność>.