terminów gramatycznych online
nazwisko nazwa własna
Język: polski
- Mownia: Morz/1857
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1879
- Przypiski: Uchw.AU/1891
- Słownik: Tr/1764, Kn/1644 (I wyd. 1626)
- Słownik, tom IV (L-Nić): Dor/1958–1969
- Uwagi wstępne: Uchw.AU/1891
Cytaty
Cognōmen. Názwisko. Przezwisko 2. 3.
Nazwisko. 1) Nahme einer jeden Sache. 2) Reneds-Art, Kunstwort, Terminus. 1) nom de chaque chose. 2) un terme d'art, de science. § 1) nazwiska miast, rzek, ziół, drzew, ryb. 2) nazwisko budownicze, rzemieślnicze, lekarskie, prawne.
Nazwiska, tak zwane imiona własne, nazwy technicze, dzielą się najprzód na nazwiska osób i nazwiska rzeczy.
Następnie nazwiska osób na ski, cki, ska, cka, owa; jak Krasicki, Kochanowski, Krasińska, Potocka, Chodkiewiczowa, Badeniowa, Antoniowa.
Projekt Rady Szkolnej zmierzał do radykalnej reformy w sprawie pisowni imion własnych ze świata starożytnego. Stawiając ogólną zasadę: "zatrzymać pisownię oryginału, chyba wyraz zupełnie spolszczony, jak n.p. Cezar, Ateny", kazał "nazwiska greckie pisać we formie łacińskiej (Pisistrates, Alcibiades)", łacińskie zaś "we formie łacińskiej, o ile nie zostały spolszczone (Vergilius ale Wergiliusz), zostawić q i x (Quintilian, Xenofon) a s nietylko po spółgłosce (Persefona), lecz także między samogłoskami (Pausanias)".
W każdym razie jest takich nazwisk bardzo niewiele, z samowolnem zaś przyswajaniem należy być bardzo ostrożnym, gdyż każdy fakt przyswojenia ma zawsze głębsze przyczyny i osobną historyą.
Między nazwiskami, których brzmienie samo uległo zmianie, inaczej przyswoił się Kondeusz lub Walezy (za pośrednictwem łaciny), inaczej Rafael i Tycyan (za pośrednictwem języka francuskiego lub niemieckiego).
Nazwisko Woltera było przez długie lata w ustach szerokich warstw społeczeństwa, Rousseau natomiast znany był tylko licznym zresztą jednostkom, które nad to używał y nawet więcej języka francuskiego, niźli polskiego; zresztą trudność deklinacyi, zwłaszcza w 3. i 7. przyp. była tu także niezawodnie ważnym czynnikiem: można się spotkać z formami „Russa" lub „Russem", ale nikt nie powie a zwłaszcza nie napisze: „Ruśsie" lub "w Ruśsie".
Nazwisko n II [...] 2. przestarz. «nazwa, określenie, miano, imię, przezwisko»: Siłą woli trzymał za zębami krótkie obelżywe nazwisko. ŻER. Ludzie II, 35. Mniszkami są tylko z nazwiska, mało co odzieniem od kobiet świeckich się różniąc. ROL. Nowe 166. Nie pamiętam nazwiska tej wioski. CZAPL. Rzeź 26. Doktorowie ukrywają przede mną prawdziwe nazwisko choroby. SZTYRM. Pow. II, 136. Polsko ty moja! [...] Wszak myśmy z twego zrobili nazwiska pacierz, co płacze, i piorun, co błyska. SŁOW. Poem. I, 395. Rzeczy, do potrzeby koniecznej należące, najpierwej między ludźmi swoje nazwiska miały. KARP. Wym. 7. Kto miłość słodką nazwał, pomylił się w zdaniu, nie przystoi tak piękne nazwisko kochaniu. RZEW. J. Zabaw. 77. // L.