terminów gramatycznych online
modus potentialis
Język: łaciński
- Conjugationes (Konjugacje): Kus/1646
- De PARTIBUS ORATIONIS: Malcz/1687
- De verbo: Stat/1568, Vol/1612
- Die Wortforschung (Etymologia) Słowá wykładająca náuká: Gut/1668
- Die Wortforschung [Etymologia] Słowa wykładająca nauka: Gut/1669
- Eine kurz⸗gefaßte Grammatica (Krótka gramatyka): Mon/1722
- Etymologia: Rot/1616, Woy/1690, Raph/1698
- O Etymologii: Kon/1759
- O Słowie: Malin/1869
- O etymologii: Mal/1700
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- O zdaniu złożonym: Kras/1897
- Pierwiastki i przedniki: SkorM/1828
- Przypisy do rozdziału IX: Kop/1785
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Rozdział IX. Formy koniugacji: Kop/1778
- Słownik: Kn/1644 (I wyd. 1626), Mon/1780
- Słowo (Verbum): SkorM/1828
- Verborum Coniugatio: Cell/1725
- Verbum: Don/1795
Cytaty
MODI. Indicativus, Miłuię. Imperativus, Miłuy. Optativus, Bodaybych miłował. Subiunctivus, Gdybych miłował vel Jeslibym. Infinitivus, Miłowáć. Potentialis, Rzekłby/Robiłby/ Uczyłby.
Modi quot sunt? Sex: indicativus, imperativus, optativus, potentialis, subiunctivus et infinitivus.
Wie viel hat es Modos in Polnischer Sprache? Sechs. Indicativus, Imperativus, Optativus, Potentialis, Subjunctivus, Infinitivus.
Modi verborum apud Grammaticos, sunt Coniugationum formae, quae varias hominum voluntates & affectus exprimunt. Inclinationes quoque vocat Priscian. Diomed. τὰς ἐγκλίσεις [tàs egklíseis]. Sunt autem praecipui modi quinque Prisci. Diomed. Carisio. Indicativus, Imperativus, Optativus, Subiunctivus, Infinitivus. [...] Potentialis denique Linacro Verrepaeo modus est qui potentiam, debitum vel voluntatem significat, & per Possum, Debeo, Volo, explicatur.
Potentialis.
Präsens & Perfectum, Masculinum.
Potentialis Präsens & Perf: Masculinum.
Wie vielerley sind die Weysen? Sechserley. 1. Die weise anzuzeigen, [Indicativus Modus] Sposob Ukázujący. [...] 2. Die Weise zu gebieten, [Imperativus] Rozkázujący. [...] 3. Die Weyse zu wünschen, [Optativus] Zycząćy. [...] 4. Die Machtweise [Potentialis] Sámowładny. [...] 5. Die Weise zufügen, [Conjunctivus] Złączájacy. [...] 6. Die Weise zu Endigen, [Infinitivus] Nieokreszony, oder die Weise das Zeitwort zu schliessen.
Die Weysen / Sposoby. [MODI] Die Weysen deß Zeitwortes / bey den Pohlen sind Sechserley. 1. Die Weyse anzuzeigen [Indicativus Modus] Sposob ukázujący/ wormit man etwas schlechter Massen anzeiget/ als: Cżytám ich lese [...]. 2. Die Weyse zu gebiten / [Imperativus] Rozrozkázujący/ wodurch ich gebiete/ als: Cżytaj liß du [...]. 3. Die Weyse zu wünschen [Optativus] Zycżący / wormit man wünschet / als: Bodáy bym czytał / wolte Gott daß ich lese [...]. 4. Die Machtweise [Potentialis] Sámowładny/ welcher dieses Wörtlein nachgesetzet werden: bym / byś / by und w. als: Cżytałbym ich wolte lesen. 5. Die Weise zu fügen [Conjunctivus] Złącżájący/ welche sich muß richten nach den Nachfolgenden Wörtern als: Gdy cżytam weil ich lese. 6. Die Weise zu Endigen [Infinitivus] Nieokreszony / oder die Weise das Zeitwort zuschlüssen/ da man von keiner gewisser Zeit oder weise etwas vermeinet/ als: Czytáć lesen / Dáć geben [...]
Wie viel sind Modi in dem Verbo? Wiewol etliche 6. Modos formiren, nehmlich den Indicativum, Imperativum, Optativum, Potentialem, Conjunctivum, und Infinitivum, so wollen wir nicht mehr als vier/ so meistens in usu sind/ gebrauchen/ als den Indicativum, Imperativum, Conjunctivum und Infinitivum.
Reliqui modi Latinorum, ut Optativus, Coniunctivus, Potentialis, Permissivus, quomodo a Polonis efferantur, in Syntaxi Verborum dicetur.
Drey Modi: Indicativus, Imperativus und Infinitivus. Die andern Modi der Lateiner als optativus, Conjunctivus, Potentialis, Permissivus &c. werden in der Polnischen Sprache gegeben, wie unten im Syntaxi soll gelehret werden.
Cztéry [...] są w słowie sposoby [...]. Nic záś po tym, że niektórzy Grámmátycy [...] áż ich siédm naznáczyli [...]. Názywa sie jeszcze u łácinników Potentialis, jákoby Mogący sposób, w którym, że nimász inszych terminácji, mimo té, co są w przyłączájącym, okróm tego iż mu sie przydáje słowo mogę z pártykułą żebym, i w sęnsie pytájącym tak: mógłżebym? mógłżebyś? etc.
Als da ist Modus Conjunctivus, Optativus, Potentialis und Permissivus.
MODUS POTENTIALIS Ist, wenn das Wörtlein by hinter dem Verbo stehet.
Pod Coniunctivusem, jest też utájony, Optativus Modus, Potentialis, i Concessivus, ktore nic innego nie są, jedno tenże sam Coniunctivus, ktory dopiero zowie się Optativus, gdy przed niem kłádziemy Utinam, álbo inne jákowe temu podobne zadości słowko. Dopiero się też zowie Potentialis i Concessivus, kiedy się wykłada przez te słowká: Possum mogę Volo, chcę, debeo powinienem.
Wiele máią modos Verba Łacińskie? Pięć: Indicativum, Imperativum, Optativum, Conjunctivum y Infinitivum. Potentialis y Permissivus modus nie rożni się bynaymniey w terminacyi od Optativum y Conjunctivum.
Ten Tryb zowie się ináczej, Łączący (Conjunctivus), Dopuszczájący (Permissivus), Mogący (Potentialis).
Inszych trybów osobnych nié mámy, jakie są łączący (coniunctivus), życzący (optativus), dopuszczający (permissivus) możny (potentialis), ale té myślénia sposoby, omáwiámy przez tryb oznajmujący lub rozkazujący, np. niech mám, miéj, niech má, miéjmy, miéjcie, niech máją.
Modi verborum, sive conjugationum formae. Sposoby, czyli Tryby. Gramatyka Polska liczy ich tylko cztery, to jest 1. Modum indicativum, Sposob wskazujący, czyli oznajmujący. 2. modum imperativum, sposob rozkazujący. 3. modum optativum, sposob żądający. 4. modum infinitivum, sposob nieograniczony, czyli bezokoliczny. Łacińska ich więcej rachuje, jako to: modum Conjunctivum, Subjunctivum, Gerundivum, Potentialem etc.
[...] względy na té okoliczności Sądu, zowią się Trybami, czyli Sposobami, Oznájmującym, Rozkazującym, Życzącym, Łączącym, Pozwálającym i Możnym (Indicativus, Imperativus, Optativus, Coniunctivus, Permissivus, Potentialis) Nadto, jest jeszcze Tryb Bezokoliczny (Infinitivus), którym się zwyczajné okoliczności Czasu, Liczby, Osoby i Rodzaju nié wydają.
Modi sunt septem. Sposobow jest siedm, [I]ndicativus, Ukazujący, Imperativus, Roska[z]ujący, Subjunctivus, Złączający, Optativus, Żądający, Potentialis, Mogący, Permissi[v]us, Dopuszczający, et Infinitivus, i Nieograniczony.
Praw: 358 वच् wacz', (vox, voco) wołać, obwieszczać, odwieczać, mówić, ze swemi przemianami, np. [...] Potent: वच्यां waczyam; [...].
Praw: 470. Tryb życzący (Precativus), formuje się jak Potentialis.
295 Prawidło. Pięć jest Trybów (modus), to jest : Wskazujący (Indicativus), Przemagający (Potentialis), Rozkazujący (Imperativ:), Proszący (Precativ:). i Warunkowy (Conditionalis).
[...] Prof. Bopp w swojéj Porównáwczéj Gramatyce języków jafeckiéj rodziny zestáwiá końcówkę ji, j słowiańskiego trybu rozkazującego ze znamieniem sanskryckiego trybu mogącego (potentialis) i greckiego trybu życzącego (optativus) i łączącego (conjunctivus), którym jest samogłoska i, która według wszelkiego prawdopodobieństwa jest ostatnią cząstką sanskryckiej końcówki hi, a zatym zostaje z nią w etymologicznym związku [...].
Tryb łączący (modus conjunctivus) jak w sanskrycie tak i w polskim języku nie jistnieje wcale i nie ma téż w polskim języku spójników, któreby po sobie wymágały formy trybu łączącego, jak to bywá w łacinie i greczyznie. — Sanskryt zastępuje tryb łączący pospolicie formami trybu mogącego (potentialis), polszczyzna zaś formami trybu już oznajmującego już życzącego.
[…] Tryb warunkowy dzieli się na trzy główne odcienie (sposoby:) [...]. 2) Sposób możebności (modus potentialis) wyraża: a) przypuszczenie o możliwości czynności lub stanu, oznaczonego orzeczeniem, bezwzględnie, tj. niezależnie od jakiegokolwiek warunku. Ten sposób używa się najczęściej od słowa posiłkowego trybu móc, a w pytaniach, wyrażających zdziwienie, od słowa posiłkowego trybu mieć w połączeniu z bezokolicznikiem [...] b) Sposób możebności może również wyrażać sąd o rzeczywistości orzeczenia, wyrażony nie bezwzględnie, lecz z pewną ostrożnością, zwłaszcza od słów, oznaczających mniemać, sądzić itp., oraz rzeczywistą prośbę, żądanie itp., wyrażone skromnie [...] w 1. osobie [...].
[…] Należy odróżniać przestarzały przysłówek snadź (od tego samego pierwiastka co snadnie), który znacz — łatwo, przypadkiem, chyba, a używa się przeważnie przy sposobie możebności (potentialis) trybu warunkowego, —od słówka znać, oznaczającego jak widać) wniosek osoby mówiącej, oparty na okolicznościach zewnętrznych.
[…] Sposób możebności (modus potentialis), wyraża, że czynność zdania pobocznego jest tylko faktem pomyślanym czyli przypuszczeniem. Ten sposób może być zawsze omówiony przez tryb warunkowy słowa posiłkowego mieć z bezokolicznikiem i używa się głównie: a) Po przeczeniu w zdaniu nadrzędnym używa się potentialis we wszystkich zdaniach względnych, dalej w podmiotowych i dopełniających spójnikowych, oraz w zdaniach skutkowych i w zdaniach przyczynowych, zaczynających się od spójnika — że — [...], jeżeli orzeczenie zdania pobocznego wskutek przeczenia w zdaniu nadrzędnym traci cechę rzeczywistości i staje się tylko przypuszczeniem [...] b) W zdaniach względnych używa się potentialis jeszcze i wtenczas , kiedy mają znaczenie skutkowe, tj. jeśli który by (kto by, co by) znaczy tyleż, co: taki, żeby (wskutek tego), oraz wtenczas, gdy który z dodaniem spójnika jakoby wyraża tylko mniemanie podmiotu zdania rządzącego [...]. c) W zdaniach dopełniających po słowach, oznaczających mówienie, używa się spójnik jakoby i potentialis, jeśli treść zdania wypowiedziana jest tylko jako twierdzenie podmiot zdania rządzącego, na które mówiący się nie zgadza [...]. d) W zdaniach przyzwolonych i porównawczych używa się potentialis, jeżeli wyrażają nie fakt rzeczywisty, lecz tylko przypuszczenie [...]. e) Potentialis mamy również w zdaniach warunkowych 2. typu [...], oraz ze spójnikiem chybaby.