Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

modus coniunctivus

Hasło w cytatach: c[o]njunctivus, Coniunct:, coniunctivum, coniunctivus, coniunctivus modus, conjunctivus, conjunctivus modus, modus conjunctivus
Język: łaciński
Dział: Fleksja (współcześnie)

Cytaty

Modusnaznaczenie, obyczaj; indicativus – ukazujący, skazujący, coniunctivussłączający, optativus – żądający, imperativus – rozkazujący, infinitivus – niezgraniczony, niezagraniczony.

ZŁĄCZAJĄCY gram. złączający <modus> copulativus RN (k.tyt.); złączający coniunctivus modus in grammatica R h3v (ml); złączający modus coniunctivus R t8 (mp); coniunctio złączenie, copulativa złączająca R h3v (md); – złączający unitivus i. coniunctivus, congregativus R L3v. Zob. ODDZIELAJĄCY, POTWIRDZAJĄCY.

Modi qui sunt? Indicativus, ut lego, imperativus, ut lege. Optativus, ut utinam legerem. Coniunctivus, ut cum legam. Infinitivus, ut legere. Impersonale, ut legitur.

Iungitur autem, modo indicativo, modo subiunctivo. Cum indicativo, Terent. [...] Aliquando est Coniunctivo. Ut, Diu est cum abijt, Dawno jest jáko odszedł.

Imperativo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam, Inque, inquiat, Futuro, inquito, Coniunctivo modo tempore praesenti inquiat, haec in usu tantum.

Praeterito plusquamperfecto, malueram. Futuro, malam, males, malet, etc. Imperativo caret, Optativo, mallem, etc. Praeterito perfecto et plusquamperfecto maluissem. Futuro malim. Coniunctivo, malim.

Quid est [Modus] Subiunctivus? Qui subiicitur alteri parti orationis, nec per se absolvit sententiam, [aliâs [Modus] Coniuntivus appellatur,].

[Co to jest [tryb] łączący? To taki, który łączy różne części wypowiedzi, i sam z siebie nie kończy zdania, [zwany inaczej "koniunktiwem"].]

Jákość słow w czym jest? w obyczájách i w postáwách. Obyczáje ktore są? Ukázujący jáko cztę. Roskázujący jáko czci. Żądájący jáko obych czedł. Złączájący jáko gdy cztę. Nieográniczony jáko czcić. Krom osob jáko czci się. Wyobráżenia słow wiele są? cztery.

Qualitas verborum in quo est? in modis et in formis. Modi qui sunt? Indicativus ut lego. Imperativus ut lege. Optativus ut utinam legerem. Coniunctivus ut cum legam. Infinitivus ut legere. Impersonalis ut legitur. Formae verborum quot sunt? quatuor.

Coniunctivus modus, idem Subiunctivus.

Modi verborum apud Grammaticos, sunt Coniugationum formae, quae varias hominum voluntates & affectus exprimunt. Inclinationes quoque vocat Priscian. Diomed. τὰς ἐγκλίσεις [tàs egklíseis]. Sunt autem praecipui modi quinque Prisci. Diomed. Carisio. Indicativus, Imperativus, Optativus, Subiunctivus, Infinitivus. [...] Diomed. autem eundem Participialem appellat. Idem Coniunctivum à Subiunctivo diversum facit, alij eundem.

Subiunctivus modus apud Grammaticos, Priscian. Diomed. qui cun Adverbio vel Coniunctione subiungitur alteri Verbo, aut ei alterum Verbum, ut sensum impleat. ut Cùm facero, aspicies. Adiunctivum etiam vocat Diomed. Dubitativum, Priscian. Coniunctivum, Servius. ἡ ἔγκλισις ὑποτακτική [hē égklisis hypotaktikḗ].

Conjunctivus Präsens.

Modi qui sunt? Indicativus ut lego: Imperativus ut lege: Optativus ut utinam legerem: Coniunctivus ut cum legam: Infinitivus ut legere. Impersonalis ut legitur.

Obyczáje ktore są? Ukázujący jáko czytam: Rozkázujący jáko czytaj: Żądájący jáko obym czytał: Złączájący jáko gdy czytam: Nieograniczony jáko czytáć. Krom osob jáko czyta się.

Wie vielerley sind die Weysen? Sechserley. 1. Die weise anzuzeigen, [Indicativus Modus] Sposob Ukázujący. [...] 2. Die Weise zu gebieten, (Imperativus) Rozkázujący. [...] 3. Die Weyse zu wünschen, [Optativus] Zycząćy. [...] 4. Die Machtweise [Potentialis] Sámowładny. [...] 5. Die Weise zufügen, Conjunctivus] Złączájacy. [...] 6. Die Weise zu Endigen, [Infinitivus] Nieokreszony, oder die Weise das Zeitwort zu schliessen.

Die Weysen / Sposoby. [MODI] Die Weysen deß Zeitwortes / bey den Pohlen sind Sechserley. 1. Die Weyse anzuzeigen [Indicativus Modus] Sposob ukázujący/ wormit man etwas schlechter Massen anzeiget/ als: Cżytám ich lese [...]. 2. Die Weyse zu gebiten / [Imperativus] Rozrozkázujący/ wodurch ich gebiete/ als: Cżytaj liß du [...]. 3. Die Weyse zu wünschen [Optativus] Zycżący / wormit man wünschet / als: Bodáy bym czytał / wolte Gott daß ich lese [...]. 4. Die Machtweise [Potentialis] Sámowładny/ welcher dieses Wörtlein nachgesetzet werden: bym / byś / by und w. als: Cżytałbym ich wolte lesen. 5. Die Weise zu fügen [Conjunctivus] Złącżájący/ welche sich muß richten nach den Nachfolgenden Wörtern als: Gdy cżytam weil ich lese. 6. Die Weise zu Endigen [Infinitivus] Nieokreszony / oder die Weise das Zeitwort zuschlüssen/ da man von keiner gewisser Zeit oder weise etwas vermeinet/ als: Czytáć lesen / Dáć geben [...]

[Tyby [Modi]. W języku polskim jest sześć trybów. 1. Tryb oznajmujący, [Indicativus Modus] Sposob ukázujący, który po prostu coś pokazujemy/oznajmiamy: Cżytám [...]. 2. Tryb rozkazujący, [Imperativus] Rozrozkázujący, którym coś nakazujemy: Cżytaj [...]. 3. Tryb życzący, [Optativus] Zycżący, którym czegoś sobie życzymy: Bodáy bym czytał [...]. 4. Tryb władny, [Potentialis] Sámowładny, który wstępuje ze słówkami: bym / byś / by itd.: Cżytałbym. 5. Tryb łączenia [Conjunctivus] Złącżájący, który musi się kierować następującymi słowami: Gdy cżytam. 6. Tryb kończenia [Infinitivus] Nieokreszony lub tryb zamykania czasownika, bo nie jest nim wyrażany żaden określony czas ani sposón: Czytáć, Dáć [...]]

Sposobow skończonych w języku Włoskim są cztery [...]

Coniunctivus Przyłączájący, ktory nie po prostu rzecz pokázuje, ále z przyłączeniem jákimśi, jáko Ancorche io scriva choćbym pisał [...].

Optativus stacza się w káżdym słowie przez wszystkie czásy tymże sposobem jako i Coniunctivus, tylko że Optativo przekłádają się cząstki insze, insze záś Coniunctivo jáko In Praesenti et Futuro Optativo, Iddio voglia che, Bodaj bym.

CONIUNCTIVUS Praesens.

Sing: Benche habbia luboć mam [...].

Coniunct: praes. vada niech idę,

Der Conjunctivus wird anders nicht als der Indicativus gebraucht, nur werden ihm die Conjunctiones Gdy/ oder że/ By/ Aby/ Zeby/ Iżby vorgesetzt [...].

[Coniunctivus nie jest używany inaczej indicativus, tylko poprzedzają go spójniki gdy lub że, by, aby, żeby, żby [...].]

Conjunctivus Modus.

Reliqui modi Latinorum, ut Optativus, Coniunctivus, Potentialis, Permissivus, quomodo a Polonis efferantur, in Syntaxi Verborum dicetur.

Drey Modi: Indicativus, Imperativus und Infinitivus. Die andern Modi der Lateiner als optativus, Conjunctivus, Potentialis, Permissivus &c. werden in der Polnischen Sprache gegeben, wie unten im Syntaxi soll gelehret werden.

[Trzy tryby: indicativus, imperativus i infinitivus. Inne tryby języka łacińskiego jak optativus, coniunctivus, potentialis, permissivus itd. wyrażane są w języku polskim tak, jak to jest wyjaśnione w części "Syntax". ]

Als da ist Modus Conjunctivus, Optativus, Potentialis und Permissivus.

CONIUNCTIVUS MODUS Ist, wenn das oder że daß, áby oder żeby damit, auf daß vor dem Indicativo in allen Temporibus oder Personis gesetzet oder gebrauchet wird.

Verbum, ma cztery Modos, Indicativum, Imperativum, Coiunctivum, Infinitivum: Z ktorych Indicativus z prostá pokazuje i ma wszytkie trzy Personas; Coniunctivus zaś (Subiunctivus) przez pewną Particulam przyłączony bywa, i tákoż ma trzy Personas. Imperativus rozkázuje, i dla tegoż nie ma pierwszej Persony. Infinitivus nie ma żadnej Persony, i dla tegoż názywa się Verbum Infinitum, inne záś Modi zowią się Verbum finitum.

Wiele máią modos Verba Łacińskie? Pięć: Indicativum, Imperativum, Optativum, Conjunctivum y Infinitivum. Potentialis y Permissivus modus nie rożni się bynaymniey w terminacyi od Optativum y Conjunctivum.

Conjunctivus (poznáie się) z partykuł,: żeby, áby, ażeby, gdyby, gdy et c.

Coniunctivus tak śię kładnie iak Indicativus dodaiąc partykułę Weil/ Wenn/ &c.

Kładnie śię też tym sposobem Coniunctivus Modus

Optativus i Coniunctivus Modus Praesens.

Modus conjunctivus, sposob złączaiący.

Modi verborum, sposoby słow. Modus conjunctivus, sposob złączaiący. Imperativus, roskazuiący. Indicativus, skazuiący. Infinitivus, nieskończony.

Sposobów jest trzy (Modi tres): Skazujący (indicativus), пишу piszę [...] Roskazujący (imperativus), пиши pisz [...] Nieskończony (infinitivus), писать pisać [...] Ządającego (optativus) i złączającego (et coniunctivus) Sposobow w Rossyjskim języku osobliwych nie ma; lecz zamiast onych używają Skazujący z przydaniem łączeń (conjunctionem) koгдабы gdyby, дабы oby, естьли jeśli, буде bądź dajmy to, i innych.

Ten Tryb zowie się ináczej, Łączący (Conjunctivus), Dopuszczájący (Permissivus), Mogący (Potentialis).

Inszych trybów osobnych nié mámy, jakie są łączący (conjunctivus), życzący (optativas), dopuszczający (permissivus) możny (potentialis), ale té myślénia sposoby, omáwiámy przez tryb oznajmujący lub rozkazujący, np. niech mám, miéj, niech má, miéjmy, miéjcie, niech máją.

Modi verborum, sive conjugationum formae. Sposoby, czyli Tryby. Gramatyka Polska liczy ich tylko cztery, to jest 1. Modum indicativum, Sposob wskazujący, czyli oznajmujący. 2. modum imperativum, sposob rozkazujący. 3. modum optativum, sposob żądający. 4. modum infinitivum, sposob nieograniczony, czyli bezokoliczny. Łacińska ich więcej rachuje, jako to: modum Conjunctivum, Subjunctivum, Gerundivum, Potentialem etc.

[...] względy na té okoliczności Sądu, zowią się Trybami, czyli Sposobami, Oznájmującym, Rozkazującym, Życzącym, Łączącym, Pozwálającym i Możnym (Indicativus, Imperativus, Optativus, Coniunctivus, Permissivus, Potentialis) Nadto, jest jeszcze Tryb Bezokoliczny (Infinitivus), którym się zwyczajné okoliczności Czasu, Liczby, Osoby i Rodzaju nié wydają.

Modus conjunctivus, tryb złączaiący.

ŁĄCZNIK, -a, m., [...]. Tryb łączny, Coniunctivus, [...]; tryb łączący. Kpcz. Gr. 1, 68.

TRYB, -u, m. [...]. – §. Grammat. tryb, modus verbi [...]. Tryb bezokoliczny Infinitivus, oznajmujący indicativus, łączący coniunctivus, rozkazujący imperativus modus. Kpcz. Gr. 2, p. 204.

Trybów jest w polskim języku 4:

1wszy: Bezokoliczny (Infinitivus), [...].

4ty: Łączący (Conjunctivus), przedstawia on czynność w sposobie łączącym, np. znałbym , znałbym był i t. d.

TRYB ŁĄCZĄCY (MODUS CONJUNCTIVUS).

Czas przeszły, forma niełamana.

znałbym, znałabym, znałobym [...].

Łączący, Conjunctivus.

[Verborum Modi] C[o]njunctivus. [Słow tryby] Łączący.

Tryb idealny cz. przypuszczający (Conjunctivus, albo raczéj Modus Hypotheticus) wyraża w ogóle taki stósunek między podmiotem a przypisaną mu czynnością, że sferą téj czynności jest tylko sama możność, wyobraźnia, myśl, - ale nie rzeczywistość. Jeżeli mówię: gdybym był poetą, napisałbym poemat, to daję do rozumienia, że napisanie poematu, o ile ono mnie dotyczy, rzeczywiście miejsca nie ma, i że zależy od okoliczności, któréj rzeczywistość także jest zgoła niepewna. Gdyby bowiem była pewna, mie mówiłbym: gdybym był poetą, ale: jestem poetą - więc napiszę poemat.

§. 64. Tryby liczy gramatyka porównawcza w języku indoeuropejskim cztéry: oznajmujący (indicativus), rozkazujący (imperativus), idealny (conjunctivus), życzący (optativus).

Piérwotny conjunctivus zaginął bez śladu w języku słowiańskim, podobnie jak w litewskim i giermańskim.

[...] Prof. Bopp w swojéj Porównáwczéj Gramatyce języków jafeckiéj rodziny zestáwiá końcówkę ji, j słowiańskiego trybu rozkazującego ze znamieniem sanskryckiego trybu mogącego (potentialis) i greckiego trybu życzącego (optativus) i łączącego (conjunctivus), którym jest samogłoska i, która według wszelkiego prawdopodobieństwa jest ostatnią cząstką sanskryckiej końcówki hi, a zatym zostaje z nią w etymologicznym związku [...].

Tryb łączący (modus conjunctivus) jak w sanskrycie tak i w polskim języku nie jistnieje wcale i nie ma téż w polskim języku spójników, któreby po sobie wymágały formy trybu łączącego, jak to bywá w łacinie i greczyznie. — Sanskryt zastępuje tryb łączący pospolicie formami trybu mogącego (potentialis), polszczyzna zaś formami trybu już oznajmującego już życzącego.

[…] Język polski nie ma osobnej formy lub konstrukcji gramatycznej na wyrażenie mowy zależnej (jak w łacinie accusativus cum infinitivo, a w niemieckim conjunctivus); że zaś ciągle powtarzanie spójnika że byłoby nużące i niekiedy dwuznaczne, więc rzeczywiste mowy tj. dłuższe przytoczenia nie wyrażają się po polsku w formie mowy zależnej, (jak po łacinie lub po niemiecku).

Coniunctivus, p. czasowniki II 3.

Tryb (modus) oznacza stosunek czynności do rzeczywistości i woli mówiącego: a) ★orzekający (oznajmujący, indicativus).b) ★przypuszczający (łączący, coniunctivus).