terminów gramatycznych online
znak miękczenia
- Część I. O głoskach czyli literach w ogólności...: Mucz/1825
- Etymologia: Mał/1879
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Głosownia: Kr/1897, Król/1922
- Nauka I. O wyrazach, zgłoskach i głoskach: Sier/1838
- O Grafice w ogóle, a w szczególności o Grafice starożytnych i jéj historycznym rozwoju, jako téż o podstawie, na któréj polegá porządek głosek w alfabecie fenickim, greckim i łacińskim: Malin/1869
- Podział spółgłosek na twarde i miękkie oraz według narzędzi mownych. Zwątlanie samogłosek. Spółgłoski mocne, słabe i płynne. Pochylanie samogłosek: Czep/1871–1872
- Wstęp do Głosowni. - Język słowiański i jego narzecza. - Abecadło wszechsłowiańskie. - Podział mowy odnośnie do Głosowni.: Malin/1869
Cytaty
[…] Zgłoska i, używa się w środku wyrazów jako znak miękczenia poprzedzającéj spółgłoski […].
Spółgłoska f, tak na końcu wyrazów, jako i we środku przed innemi spółgłoskami, zawsze ma twarde brzmienie; nie przybiera więc nigdy nad sobą znamienia miękczącego, ale się miękczy tylko przez następujące po sobie i uważane za samogłoskę lub za znak miękczenia np. traf, trafi trafia.
Spółgłoski b, p, m, w, nigdy się nie zmiękczają przed innemi spółgłoskami, a na końcu wyrazów bardzo rzadko; dla tego przybierają nad sobą znak miękczenia w kilku jedynie wyrazach np. gołąb', karp', Radom', paw'.
Spółgłoska ł miękczy się przez odrzucenie kréski u góry, i tym sposobem zamieniona na miękką l, nie potrzebuje żadnego znaku miękczenia ani nad sobą, ani po sobie np. stół, w stole.
Spółgłoski n, s, z, miękczą się trzema sposobami, to jest: albo przez przybrane nad sobą znamię miękczące, albo przez następujące po sobie i uważane za samogłoskę, albo przez i będące tylko znakiem miękczenia np. dzwon, dzwoń dzwoni dzwonią; głos, głoś głosi w głosie; wóz, woź wozi w wozie.
Spółgłoski d, t, nie miękczą się same, jak w języku rossyjskim, ale się pierwéj zamieniają na niby miękkie dz, c, a te dopiéro miękczą się trzema sposobami: albo przez przybrane nad sobą znamię miękczące, albo przez następujące po sobie i uważane za samogłoskę, albo przez i będące tylko znakiem miękczenia np. chłód, chłódź chłodzi w chłodzie; post, pość pości w poście.
[...] Tutáj widzimy, że Mroziński nie bez słusznego powodu potępiá dwojaki sposób, w jaki oznaczámy jedno i to samo brzmienie ń już za pomocą kréski, już za pomocą postaci i. Aby téj niedogodności zaradzić, nie ma jinnego środka, jak tylko przyjąć jednolitą postać na oznaczenie zmiękczonego n, bez kréski; boć skoro przyjmiemy takową postać, np. n, wtedy nie będzie nám potrzeba ani kréski nad n, ani samogłoski i jako znaku miękczeniá poprzedzającéj spółgłoski przed samogłoską, tj. napiszemy: kon, kona [...].
To samo się rozumié o odgłosce zwanéj jer, którá się pisze po spółgłosce zmiękczonéj na końcu zgłosek i wyrazów, i jest poniekąd znakiem miękczeniá poprzedzającéj spółgłoski […].
Spółgłoski miękkie (oprócz l) na końcu zgłosek zawsze, a w środku zgłosek przed drugą spółgłoską leżące kréskują się […]; na początku zaś i we środku sylab przed samogłoską miękczą się przez stosujące po nich i, które zastępuje kréskę, jeżeli po niém następuje samogłoska [...], albo to i jest samogłoską i razem znakiem miękczenia, kiedy nie ma więcéj samogłosek w téjże sylabie [...].
W ogóle mylne jest twierdzenie niektórych, jakoby t. zw. starosłow. jery były tylko „znakami miękczenia”, a nie brzmieniami rzeczywiście wymawianymi. Musiały one niezawodnie dawniej być wymawiane, skoro duch języka czuje tu onych ubytek i wynagradza go pochyleniem (przedłużeniem) samogłoski w najbliższej syllabie.
Tutaj zatym i oprócz znaku samogłoski jest jednocześnie także znakiem miękczenia dla poprzedzającej spółgłoski.
Tylko spółgłoski wargowe p, b, f, w, m, na końcu form rozkaźnika w dzisiejszym wymawianiu dawniejszą miękkość utraciły; [...] stąd też pisownia ze znakiem miękczenia (kreską) nad temi spółgłoskami nie odpowiada dzisiejszemu wymawianiu.
W wyrazie np. nieś, zgłoskotwórczą jest e, i zaś służy tylko jako znak miękczenia n.