Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

upodobnienie asymilacja
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: upodobnienia
Język: polski
Dział: Fonetyka (współcześnie)
Definicja współczesna

Zob. asymilacja (fonetyczna)

Cytaty

Such/1849, s. 8 Definicja

Szorstkie brzmienie język polski znosi: I. Zasadą upodobnienia brzmień. a) przez przemianę głoski; np. głowa głów śniég śniegu [...] b) przez zléw głosek; np. brat-ski bracki zwycięż(yć)-stwo zwycięztwo.

Such/1849, s. 78 Definicja

Syki s, z przed szumném -sz szumieją dla upodobnienia; np. dziarski, dziarszszy; płazki, płaższy.

Malin/1869, s. 253

O asymilacyji. 1. Jakkolwiek w nauce o miękczeniu i o prawach spółgłosek stykających się s sobą, i w nauce o przemianach samogłosek w skutek stopniowaniá stykaliśmy się tu i owdzie s postacią gramatyczną, którą nazywają assimilatio; wszelako ze stanowiska Lingwistyki Porównáwczéj sądzę, jiż będzie rzeczą stósowną, nie tyle pod względem praktyki, jile pod względem teoryji, zwrócić jeszcze uwágę czytelnika na rzeczoną postać gramatyczną. Asymilacyją dzieli Heyse w swojim Systemie umiejętności językowéj na urównanie (Angleichung) i upodobnienie (Anähnlichung).

Malin/1869, s. 253 Definicja

[...] Upodobnienie zachodzi, kiedy głoska słabá przemieniá się przed mocną na mocna, lub na odwrót mocná w słabą przed słabą [...], co má tylko miejsce na poczatku wyrazów [...], lub twárda spółgłoska przed zmiękczoną przemieniá się w zmiękczoną [...].

Malin/1869, s. 254

[...] Oprócz wyżéj rzeczonego upodobnieniá samogłosek [...] zachodzi także w słowiańskiéj mowie urównanie dwu różnych samogłosek dlá umożebnienia jich kontrakcyji w jednę samogłoskę skontrahowaną […].

KarłT/1885, s. 105

Assimilation Upodobnienie (regressive, progressive, reciproke – wsteczne, wstępne, obustronne).

KarłT/1885, s. 113

Upodobnienie (wsteczne, postępne, obustronne) Assimilation regressive, progressive, reciproke).

Jes/1886, s. 162

Pamiętać i to należy że w wielu wyrazach zaciera się pochodzenie skutkiem upodobnienia (asymilacyi) spółgłosek np. dech, tchu (zam. dchu).

Szob/1923, s. 29 Definicja

Przykłady te pokazują, że spółgłoski dźwięczne przed bezdźwięcznemi wymawiamy bezdźwięcznie i odwrotnie, spółgłoski bezdźwięczne przed dźwięcznemi wymawiamy dźwięcznie. Zjawisko to nazywamy upodobnieniem spółgłosek, a to dlatego, że jedne z nich, przybierając cechę, właściwą innym, stają się do nich podobne, czyli upodobniają się do nich.

Benni/1923, s. 18

Dodać należy, że głoski ḍ ṭ istnieją w polszczyźnie także i poza połączeniem w afrykatach, mianowicie także jako rezultaty upodobnienia, a więc nie samoistnie, ale już nie skrócone do połowy jako część składowa głoski, lecz jako całkowite głoski, np. dževo drzewo, ṭšeba trzeba.

Benni/1923, s. 34

Upodobnienie polega w danym wypadku na zniesieniu jednej cechy różniącej.

Benni/1923, s. 36

W rzeczywistości mamy i tutaj do czynienia z upodobnieniem i jednoczesnem osłabieniem (redukcją), które doprowadzają do zaniku zupełnego jednej głoski danego spojenia [...].

Benni/1923, s. 43

Głoska tylnojęzykowa nosowa jest w polszczyźnie niesamoistna, gdyż napotykamy ją jedynie w położeniu zależnem, tymczasem w innych językach, jak angielski lub niemiecki, istnieje ona samodzielnie, na końcu wyrazu lub między dwiema samogłoskami, występuje więc nietylko jako wynik upodobnienia [...].

Gaert/1927, s. 102

Upodobnienie, p. zmiany głoskowe B.

Gaert/1927, s. 111 (110-111) Definicja

Zmiany głoskowe (historyczne) [...]. B. Jakościowe (kwalitatywne): ★upodobnienie (asymilacja) lub odpodobnienie (dysymilacja); wsteczne (regresywne) do następującej głoski, np. trafka lub postępowe (progresywne), do głoski poprzedzającej, np. tfaš.

Kor/1961, s. 70

Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego.

Terminologia. Litera vocalis a, e, o — jasna, prosta, á, é, ó — ciemna, pochylona, litera consonans dentalis — zębowa, alveolaris — przyciskowa, palatalis — pieszczona, explosiva — chwilowa, continua — trwała, spirans — powiewna, liquida — płynna, consonans dura — pierwotna, mollis — pochodna, oralis — ustna, nasalis — nosowa, fortis — mocna, lenis — słaba, alternatio — wymiana, assimilatio — upodobnienie, assymilacyja.

Powiązane terminy