formowanie

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Dąb/1759
• Kon/1759
• Kop/1780
• Szum/1809
• DwBg/1813
• SkorM/1816
• Mroz/1822
• SkorM/1828
• Rozp/1830
• Sier/1838
• Żoch/1838
• Kurh/1852
• Szt/1854
• SWil/1861
• Mał/1863
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Jes/1886
• Łoś II/1925

Litery są znaki álbo charaktery, które potrzebne są do formowania syllab i słow.

TABELLA. Służąca do formowánia Genitywow w Imionach tak Łacińskich iako i Greckich trzeciey dekłinacyi.

W tym przypádku uważać mamy trzy rzeczy: naprzód zakończénié, po wtóré formowanié, po trzecie Postaci grammatyczné.

Dla zrozumiałości łatwiejszej mówimy grów, a nie: gier, jak podług, wyżej nadmienionego powszechnego prawidła formowania 2go przyp. l.m. bydź powinno by.

Formowanié się przypadków Imion 15-65, trybów i czasów Słów 72-89, Imiésłowów 90-92.

[...] Nad to jeżeli samogłoska w formowaniu zgłoski poprzedza spółgłoskę, lub sama przez się zgłoskę formuje, również w swojej pierwotnej kreśli się postaci [...].

Indostańczykowie w swoich słownikach zamiast umieszczania szczególnych wyrazów mowy, prawidła Grammatyczne względem formowania się źródłosłowów, z których pochodzą złożone wyrazy, podają.

Prawidło zatem formowania jest tu niejako w sprzeczności z Harmonią języka.

Prawidło 388. O formowaniu się ostatnich sześciu Czasów.

Jest znowu inne przeistoczenie słów, które odbywa się zawsze podług pewnych zasad: wielki wiel-kość, piękny piękność, trwały -łość, płochy -chość, zielony -ność, biały -łość, pochyły -łość, przenikliwy -wość, tłusty -tość i t. p. Takie formowanie słów, ulega stałym i pewnym prawidłom.

Zobaczmy przeto mechanizm naszego języka w formowaniu trybu bezokolicznego.

Formowanie drugiego stopnia przymiotników.

Nareszcie trzeba pamiętać o łączeniu się wyrazów z przyrostkami i o niezamienności początkowego ż w formowaniu wyrazów pochodnych.

Z drugiéj strony, gdy przy formowaniu odmian grammatycznych, spółgłoska wpływająca na kréskowanie przyłączy się do o, kreskować tę samogłoskę potrzeba, np. wo-da, wód, noga, nóg.

Formowanie wyrazów i ich znaczenie.

Grammatyka powinna obejmować: [...] 2. formowanie wyrazów i ich znaczenie.

Formowanie, a, lm. a, n. [...] 2) = gram. tworzenie. Prawidła formowania. Formowanie czasów [...].

Rzeczowny, a, e, p. [...] 2) = gram. od rzeczownika, rzeczownikowy; rzecz wyrażający. Imię rzeczowne, ob. Rzeczownik. Słowo rzeczowne; nazwa jednego słowa Być, jako wyrażającego bytność wszelkiéj rzeczy; (gdy używa się do formowania odmian słów innych, wtedy nazywa się; posiłkowém).

Z, nieod. n. dwudziesta czwarta i ostatnia głoska abecadła polskiego; należy do współgłosek. W języku polskim kształt jéj i brzmienie są trojakie [...] Przy formowaniu przymiotników na ski i rzeczowników na stwo, gdy wyraz wzięty za pierwotnik ma z, ź, ż na końcu sylaby, do któréj się dodaje zakończenie, jedni s zupełnie wyrzucają i tak piszących jest najwięcéj, inni zaś zostawiają s a odrzucają z z zakończenia cechowego; np. Bóg, bo'(ż)ski lub boz(s)ki, ubogi, ubó(ż)stwo lub ubóz(s)two, Paryż, pary(ż)ski lub paryz(s)ki, Francuz, francu(z)ski lub francus(s)ki i t. p. Nadto w szcz niektórzy mylnie opuszczają s, pisząc np. jescze zam. jeszcze. Głoska z służy u nas do formowania innych, brakujących w abecadle łacińskiém cz, dz, dź, dż, rz, sz, które są pojedyńczemi dźwiękami; dawniéj cz, sz, pisano zam. c, s, lub ć, ś, (np. chczącz chcąc, wyesz wieś), a dla wyrażania powyższych dźwięków kładziono cż, rż, sż, — dziś to jako zbyteczne wyszło z użycia, a po r kładzie się ż tylko wtedy, gdy obie głoski wymawiają się po osobno, np. skarżyć. [...].

2. Formowanie słów częstotliwych.

Największa ilość słów kl. Vtéj jest częstotliwych. Słowa te urabiają się podług następujących zasad:

§. 513. Czasowniki klasy Iszéj tworzą swoje częstotliwe, przybierając przyrostek a, niekiedy i/a do swego źródłosłowu.

§. 237. Imiesłów czynny czasu przeszłego, prawie wyłącznie używany tylko do formowania czasów i trybów złożonych [...] ma za przyrostek ł, bezpośrednio do tematu dodawane; np. był, ła, ło.

Uwaga. W języku polskim mamy jeszcze słowa nieforemne i ułomne. Słowo nieforemne jest to, które odstępuje od zasady formowania się, zmienia ono nawet pierwotne głoski, np. być, jest, nie ma, nie było, będzie. Jeść, jem, jadłem, będę jadł. Słowo ułomne jest to, którego nie można przeprowadzić przez wszystkie odmiany; takiem jest każde słowo nieosobiste, słowo niedokonane, oraz słowa zwrotne.

Podwajamy litery tylko wtedy, gdy obie wyraźnie z osobna wymawiamy; jest to właściwie pozorne tylko podwojenie, bo litery te zeszły się przy formowaniu wyrazów złożonych (od-dać) lub też przy odmianie.

§ 30. Suf. -iji w językach słowiańskich służył do formowania rzeczowników męskich lub żeńskich, zachowanych w języku stsł. np. sǫdiji — 'sędzia', laniji — 'łania' i t. d.