terminów gramatycznych online
zdanie dopełniające
Język: polski
Cytaty
Tak względne, jak łączne zdanie jest dopełniającém, kiedy go po głowném oczekujemy ku dopełnieniu myśli.
Główném zowie się zdanie, które od innego nie zależy, i samo przez się zrozumiałém być może. 5. Przy zdaniu główném, w miejscu pojedyńczych wyrazów okréślających lub dopełniających, mogą się znajdować całe zdania, które się zowią przydanemi (придаточныя) i dzielą się na okréślające (опредѣлительныя) i dopełniające (дополнительныя). Zdania przydane względem głównego są podrzędnemi (подчинительныя); a zaś główne zdania, połączone między sobą spójnikami, spółrzędnemi (сочинительныя). Spółrzędnemi mogą być także zdania przydane, uważane względem siebie samych, nie zaś w stosunku do głównego.
Zdania przydane okréślające zastępują miejsce przymiotników albo przysłówków, i dla tego w pierwszym razie zowią się przymiotnemi (предложенiя придаточныя прилагательныя ), a w drugim przysłówkowemi (обостоятельственныя). Zdania zaś dopełniające zowią się rzeczownemi (существительныя), gdyż miejsce rzeczowników zajmują.
Zdania przydane mogą się skracać [...] I tak [...] W zdaniach dopełniających słowa zastąpione być mogą przez rzeczowniki, lub mogą być zmienione na tryby bezokoliczne.
Zdania dopełniające, zaczynające się od spójnika aby, mogą się skracać przez zmianę słowa dopełniającego na tryb bezokoliczny lub na rzeczownik słówny.
Np. Co tobie nie miło, naucza rozum, nie czyń drugiemu. Wyrażenie to może być tak zmienione, że zdanie nawiasowe „naucza rozum" stanie się główném, a zaś główne ,,co tobie nie miło, nie czyń drugiemu" dopełniającém: naucza rozum, abyś drugiemu nie czynił tego, co tobie nie miło.
Lecz jeżeli przy główném nie ma zdania dopełniającego, wtedy okréślające może być po niém umieszczone. Np. Nie pomoże praca rolnikowi, gdy zboże na zasiew przeznaczone jest zepsute.
Zdanie, a, lm. a, n. [...] 3) = gram. myśl słowami oddana. Zdanie gołe; zawierające w sobie tylko podmiot i orzecznik bez określników. Zdanie pojedyńcze; zawierające tylko jeden podmiot i jeden orzecznik. Zdanie rozszerzone; główne, wyjaśnione przez podrzędne. Zdanie określające; takie, które służy do bliższego określenia podmiotu, orzecznika lub określnika. Zdanie dopełniające; które dopełnia myśli. Zdanie nawiasowe; takie, które często się umieszcza w nawiasie i bez nadwerężenia myśli może być opuszczoném. Zdanie ściągnione, v. złożone; takie, w którém dwie lub więcéj części jednakowéj przyrody łącznikiem v. spójnikiem są związane np. Słońce oświeca i ogrzewa ziemię. Zdanie opowiadające; zawierające w sobie opowiadanie. Zdanie pytające; zawierające w sobie zapytanie. Zdanie rozkazujące; zawierające w sobie rozkaz. Zdane przecinkowe; ret. przecinek, zdanie odgradzające się przecinkiem. Zdanie przecinkowe niemal o połowę od średnikowego powinno być krótsze. Zdanie średnikowe, ret. ob. Średnik. Długość zdania średnikowego mniéj więcéj odpowiadać powinna długości najdłuższego wiersza w poezji [...].
Na koniec , zdania podrzędne dzielą się: na określające i dopełniające.
Po słowach rozkazuję (co), zabraniam (czego), pozwalam (na co), polecam (co), radzę (co), przeznaczam (co) itp. kładzie się bezokolicznik jako dopełnienie wtenczas, gdy podmiot czynności wymaganej jest zarazem dopełnieniem osobowym (w 3. przyp.) słowa, wyrażającego żądanie, np. Kazał służącemu się śpieszyć = żeby służący się spieszył. Tak samo po słowach: zmusić, zniewolić, zachęcić itp. (do czego) bezokolicznik jako dopełnienie używa się wtenczas, gdy podmiot czynności wymaganej jest dopełnieniem osobowym (w 4. przyp.) słowa, wyrażającego żądanie; np. Zmuszono nieprzyjaciół się poddać = żeby nieprzyjaciele się poddali [...]. We wszelkich innych razach po słowach powyższych zamiast dopełnienia używa się całe zdanie dopełniające (ze spójnikiem: żeby, ażeby, aby, by).
[…] Zdania podrzędne (poboczne) ze względu na treść, tj. co do tego, jaki członek zdania nadrzędnego zastępują, dzielą się na podmiotowe, orzecznikowe, określające, okolicznościowe i dopełniające. Ze względu na to, jaką część mowy omawiają, dzielą się na rzeczowne, przymiotne i przysłówkowe; nie ma tylko zdań czasownikowych, ponieważ ze wszystkich części mowy, które samodzielnie mogą być członkiem zdania, tylko czasownik nie może być omówiony przez całe zdanie. Zdania podmiotowe i dopełniające należą zawsze do rzeczownych; zdania orzecznikowe i określające, mogą być albo rzeczownemi, albo przymiotnemi; a zdania okolicznościowe w zupełności odpowiadają przysłówkowym.
[…] Zdania dopełniające zastępują dopełnienie czasownika lub przymiotnika zdania nadrzędnego i odpowiadają na pyt.: kogo, czego? komu, czemu?, kogo, co? kim, czym? o kim, o czym? Itd. Dzielą się na dopełniające względne, dopełniające pytajne (pytania zależne) i dopełniające spójnikowe.
Obfitą terminologię z zakresu składni zawiera jej właśnie poświęcona a wydana już po ukazaniu się rozprawy Riesa książka A. Krasnowolskiego.
Terminologia. Propositio indicativa — zdanie oznajmujące [...]; subordinata — podrzędne, poboczne, subiectiva — podmiotowe, praedicativa — orzecznikowe, obiectiva — dopełniające, obiectiva adverbiale — okolicznościowe, attributiva — określające, syndetica — spójnikowe, asyndetica — pytające, relativa — względne, sine subiecto — bezpodmiotowe.