terminów gramatycznych online
zdanie przedmiotowe
Język: polski
Cytaty
Zdanie przedmiotowe zawiéra bliższy przedmiot zdania głównego; zdanie zaś główne oznacza tu zawsze działanie umysłu np. widzenie, wiedzenie, wierzenie, twierdzenie […].
Jeżeli z zdaniem przedniém połączone jest zdanie célowe lub przedmiotowe: natenczas zdanie przednie rządzącém, zdanie zaś célowe lub przedmiotowe rządzoném czyli podległém nazywamy.
Mówiliśmy wyżéj […], że słowa czynne z przeczeniem położone, mają przy sobie przypadek 2gi; uważajmy teraz, że, jeżeli w zdaniach głównych stojące słowa zmysłowe i umysłowe, jakiemi są: widzę, słyszę, mówię, twierdzę itp. z twierdzeniem użyte, na przeczące zamieniamy, spójniki iż, że, zdanie przedmiotowe z główném łączące odmieniają się na iżby, żeby, czyli słowo zdania przedmiotowego, w twierdzeniu w trybie oznajmującym położone, w przeczeniu do trybu życzącego przechodzi [...].
Co do formy, tj. co do stosunku do zdania głównego, jest zdanie rzeczownikowe: 1. Zdaniem przedmiotowém, jeżeli zastępuje miejsce rzeczownika zależnego […].
[...] Zdanie przedmiotowe może się skrócić: a). Kiedy jego podmiot także w zdaniu główném jest podmiotem lub zależnym określnikiem, albo przynajmniej łatwo z treści mowy uzupełnionym być może, mianowicie po czasownikach, które życzenie, pragnienie, wolę, chęć lub brak woli i chęci wyrażają, np. Spodziewam się, że skończę tę robotę za miesiąc=spodziewam się skończyć [...]. b). Skraca się zdanie przedmiotowe, gdy podmioty zdań są spólne, kiedy zdanie poboczne łączy się z poprzedzającym rzeczownikiem lub przymiotnikiem, np. Czekałem na sposobność, prosić go o to [...].
Tu zdania przedmiotowe zależne od słowa: prosi przerzucone na początek aby się nie mieszały ze zdaniem zamiarowém: iżbyś dobre umiłował i t. d. zależném od słów: dla tego posadził.
Zdania zależne Przedmiotowe, t.j. takie zdania poboczne, które zawisły od wyrazu (w zd. główném) mającego w ogóle znaczenie myśleć, wiedzieć, widzieć, czuć, wypowiadać coś [...]. Zdania zawisłe od powyższych wyrazów zajmują stanowisko przedmiotu położonego w przypadku IVtym lub IIgim, i wyrażają się — wedle myśli, o jaką chodzi — albo w formie pytania, albo też w kształcie zwyczajnych zdań.
Wszystkie działy szeroko rozbudowane posiada jednak dopiero gramatyka J. Muczkowskiego [...].
Propositio descriptiva — zdanie opowiadające [...], obiectiva — przedmiotowe, pobocznik (wyd. 2) temporalis — czasowy, czas opisujący (wyd. 2), modalis — sposobu, intendendi — stopnia i miary, optativa — celowy, zamiaru (wyd. 2), causalis — przyczyny, conditionalis — warunkowy, concessiva — przypuszczający.
Składni poświęcona była książeczka S. Gruszczyńskiego.
Terminologia. Propositio simplex — zdanie pierwotne, gołe [...], appositio — przydatnia, apozycyja; propositio componens — zdanie spółrzędne, spółrzędnik, principalis — główne, nadrzędne, głównik, subordinata — poboczne, podrzędne, pobocznik, subiectiva — podmiotowe, obiectiva — przedmiotowe, attributiva — przydatkowe.
Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].
Propositio simplex — zdanie gołe, complexa — rozwinięte [...], attributum adiectivum — przydawka przymiotna; appositio — dopowiedzenie, genetivus — dopełniacz, propositio componens — zdanie współrzędne, copulativa — zwyczajne, adversativa — przeciwstawne, subordinata — poboczne, podrzędne, subiectiva — opisowe, obiectiva — zależne, przedmiotowe (1879) [...].