Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

orzeczenie czasownikowe

Hasło w cytatach: czasownikowe orzeczenie, orzeczenia czasownikowe
Język: polski
Dział: Składnia (współcześnie)

Cytaty

Z tego widzimy że orzeczenie jest trojakie:

a) czasownikowe czyli słowne np. Kapłan błogosławi. Motyl lata. Wiatr wieje.

Łącznik z orzeczeniem stanowią orzeczenie złożone, podczas gdy orzeczenie czasownikowe, zawierające w sobie i treść czyli orzecznik (w źródłosłowie), i formę czyli łącznik (w końcówce osobowej), jest orzeczeniem pojedyńczym.

Orzeczenie czasownikowe odpowiada na pyt.: co robi podmiot? co się dzieje z podmiotem? i zgadza się (równie jak i łącznik) z podmiotem w osobie i liczbie, a jeżeli jest użyte w formie złożonej z imiesłowem na ł,—ła,—ło, lub z imiesłowem biernym na—ny,—ty, to w l. poj. i w rodzaju, a w l. mn. w formie (osobowej lub rzeczowej).

§ 154. Orzeczenia w zdaniu są, jak wiemy, albo czasownikowe albo imienne (jeżeli imię t. j. rzeczownik, przymiotnik, zaimek albo liczebnik jest orzeczeniem).

Orzeczenie nierozwinięte i rozwinięte. Orzeczenie zasadnicze; orzeczenie czasownikowe i imienne. Orzecznik. Łącznik.

Zdanie nierozwinięte. Podmiot nierozwinięty imienny Sobieskiwalczył orzeczenie czasownikowe.

Orzeczenie, wyrażone za pomocą słowa osobowego, łączy się z podmiotem bezpośrednio, natomiast orzeczenie, wyrażone za pomocą imiesłowy, przymiotnika, przysłówka, rzeczownika lub bezokolicznika, łączy się z podmiotem za pośrednictwem słów posiłkowych. Dlatego też orzeczenia słowne nazywamy orzeczeniami prostemi, wszystkie zaś inne - orzeczeniami złożonemi; pierwsze nazwyają się orzeczeniami czasownikowemi, drugie - orzeczeniami imiennemi.

Czasownikowe orzeczenie, p. zdanie I.

I. Części zdania: A. ★Podmiot (subiectum) [...]. B. ★Orzeczenie (praedicatum) ★czasownikowe, np. (drzewo) rośnie lub ★imienne = ★łącznik (copula) + ★orzecznik, np. (drzewo) jest wysokie.

Najpospolitszym sposobem wyrażania orzeczenia jest osobowa forma czasownika [...]. Nazwijmy je orzeczeniem czasownikowym.

Orzeczenie n I [...] 3. jęz. «wyraz, za pomocą którego, lub wyrazy, za pomocą których orzeka się o podmiocie zdania»: [...] ∆ Orzeczenie czasownikowe «orzeczenie wyrażone za pomocą słowa osobowego, łączące się bezpośrednio z podmiotem». [...] // SWil.

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Składnia: przynależność, zdanie oznajmujące, pytające, wykrzyknikowe, (nie)rozwinięte, podmiot, orzeczenie zasadnicze, (nie)rozwinięte, zdanie bezpodmiotowe, orzeczenie czasownikowe, imienne, orzecznik, łącznik, określenie, przedmiot bliższy, dalszy [...].