terminów gramatycznych online
stwardnienie (spółgłosek)
Język: polski
- Głosownia: PolTerm/1921, Król/1922
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o głoskach: Szob/1923
- Słowniczek: Gaert/1927
- Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
Cytaty
[…] Konɳica od koɳ ze stwardnieniem piérwotnikowego n gdyż dwu pieszczonych jednakowych spółgłosek nie ciérpi obok siebie nasz język.
Stwardnienie spółgłosek.
§ 145. Samogłoska e ruchome, jak wiemy (ob. § 123) zmienia czasem (jeżeli powstała z samogłoski prasłowiańskiej podniebiennej ĭ) poprzedzającą spółgłoskę twardą na odpowiednią podniebienną (miękką), np. chłopiec, *wieś, gumien, drewien itp. Innym razem (jeśli to było prasłowiańskie twarde ŭ) zmiękczenie nie następuje: snopek, kubeł, krówek, zamek, żeber* itp. Tymczasem w innych postaciach tychże wyrazów tej różnicy niema już zupełnie; tak więc:
różnica miękkich i twardych
chłopiec, *pies—snopek*;
ale:
zawsze twarde
chłopca, *psa, snopka*; [...].
Otóż w języku prasłowiańskim przed owym ĭ poprzednia spółgłoska była zawsze zmiękczoną, przed ŭ—była twardą, w wyrazach więc: chłopĭca, pĭsa, szczerbĭca, wĭsi, owĭce, hufĭcem, trumĭna, gumĭno itd. były spółgłoski miękkie: pi, bi, wi, fi, mi, podczas gdy w wyrazach: snopŭka, żebŭra, krowŭki, zamŭku były spółgłoski p, b, w, f, m twarde, czyli różnica twardości i miękkości była we wszystkich postaciach zachowana. Dopiero w języku polskim niektóre postaci różnicę tę straciły: gdzie stare ĭ ŭ przeszło w e (ruchome), tam również i w polszczyźnie do dziś istnieje: chłopiec, ale chłopek, szczerbiec ale: uszczerbek; natomiast tam, gdzie stare ĭ, ŭ w polszczyźnie znikło, snopka, chłopka chłop'ca, *p'sa z dawnego: snopŭka, chłopŭka, chłopĭca, pĭsa wkrótce też znikł również i wszelki ślad owego ĭ, i. j. zmiękczenie poprzedzającej spółgłoski i zamiast pi, bi, mi, wi i fi w tych postaciach wystąpiły spółgłoski twarde: p, b, m, w, f: chłop**ca*, *p**sa* itp.
Zmiany głoskowe. Zmiany żywe i historyczne. Wymiany głoskowe (oboczności). Głoski oboczne. Głoska podstawowa i oboczna. Upodobnienie głoskowe (do przedniej głoski czyli wsteczne, do następnej głoski czyli postępowe, pod względem artykulacji krtani, pod względem miejsca artykulacji w jamie ustnej, pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy). Stosunek chronologiczny zmian głoskowych. Wzdłużenie (samogłoski podstawowej). Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Iloczas. Samogłoski długie i krótkie. Dwugłoski. Półsamogłoski (mocne i słabe). Samogłoska e ruchome. Przestawka głosek.
Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Przykład na stwardnienie (historyczne): W wyrazie łza nastąpiło stwardnienie miękkiego starosł. l' (sleza). Przykłady stwardnień żywych: anieli, aniołowie, dworzec, dworak... Stwardnienia i miękczenia spółgłosek zależne są od następujących po nich samogłosek ścieśnionych (miękkich) i, e, z (wyjątkiem e = ъ).
Stwardnienie spółgłosek c, dz, sz, ż, cz, dż, rz, których poprzedniki prasłowiańskie powstały jako wynik zmiękczenia i które w polskim musiały niegdyś brzmieć miękko.
To znaczy innemi słowy: wyraźne jego stwardnienie czyli przejście w ł tylko przed następującemi twardemi przedniojęzykowemi spółgłoskami.
Stwardnienie, p. zmiany głoskowe B.
Zmiany głoskowe (historyczne) [...]. B. Jakościowe (kwalitatywne) [...]: b) pod względem artykulacji średniej części języka: ★zmiękczenie (uśredniojęzykowienie, upodniebiennienie, palatalizacja), np. ńebeśp'ečny lub ★stwardnienie (odśredniojęzykowienie, odpodniebiennienie, dyspalatalizacja) np. ratca > raćca.
Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].
Terminologia. Głosownia: [...], oboczność, głoska podstawowa, oboczna, zmiana głoskowa żywa, historyczna; wzdłużenie, stwardnienie, zmiękczenie, przestawka, upodobnienie wsteczne, postępowe, zgłoska otwarta, zamknięta [...].