Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

stwardnienie (spółgłosek)
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: stwardnienie, stwardnienie spółgłosek, stwardnienie spółgłosek/spółgłoski
Język: polski
Dział: Fonetyka (współcześnie)

Cytaty

Malin/1869, s. 301

[…] Konɳica od koɳ ze stwardnieniem piérwotnikowego n gdyż dwu pieszczonych jednakowych spółgłosek nie ciérpi obok siebie nasz język.

Kr/1917, s. 73 Definicja

Stwardnienie spółgłosek.

§ 145. Samogłoska e ruchome, jak wiemy (ob. § 123) zmienia czasem (jeżeli powstała z samogłoski prasłowiańskiej podniebiennej ĭ) poprzedzającą spółgłoskę twardą na odpowiednią podniebienną (miękką), np. chłopiec, *wieś, gumien, drewien itp. Innym razem (jeśli to było prasłowiańskie twarde ŭ) zmiękczenie nie następuje: snopek, kubeł, krówek, zamek, żeber* itp. Tymczasem w innych postaciach tychże wyrazów tej różnicy niema już zupełnie; tak więc:

różnica miękkich i twardych

chłopiec, *pies—snopek*;

ale:

zawsze twarde

chłopca, *psa, snopka*; [...].

Otóż w języku prasłowiańskim przed owym ĭ poprzednia spółgłoska była zawsze zmiękczoną, przed ŭ—była twardą, w wyrazach więc: chłopĭca, pĭsa, szczerbĭca, wĭsi, owĭce, hufĭcem, trumĭna, gumĭno itd. były spółgłoski miękkie: pi, bi, wi, fi, mi, podczas gdy w wyrazach: snopŭka, żebŭra, krowŭki, zamŭku były spółgłoski p, b, w, f, m twarde, czyli różnica twardości i miękkości była we wszystkich postaciach zachowana. Dopiero w języku polskim niektóre postaci różnicę tę straciły: gdzie stare ĭ ŭ przeszło w e (ruchome), tam również i w polszczyźnie do dziś istnieje: chłopiec, ale chłopek, szczerbiec ale: uszczerbek; natomiast tam, gdzie stare ĭ, ŭ w polszczyźnie znikło, snopka, chłopka chłop'ca, *p'sa z dawnego: snopŭka, chłopŭka, chłopĭca, pĭsa wkrótce też znikł również i wszelki ślad owego ĭ, i. j. zmiękczenie poprzedzającej spółgłoski i zamiast pi, bi, mi, wi i fi w tych postaciach wystąpiły spółgłoski twarde: p, b, m, w, f: chłop**ca*, *p**sa* itp.

PolTerm/1921, s. 90

Zmiany głoskowe. Zmiany żywe i historyczne. Wymiany głoskowe (oboczności). Głoski oboczne. Głoska podstawowa i oboczna. Upodobnienie głoskowe (do przedniej głoski czyli wsteczne, do następnej głoski czyli postępowe, pod względem artykulacji krtani, pod względem miejsca artykulacji w jamie ustnej, pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy). Stosunek chronologiczny zmian głoskowych. Wzdłużenie (samogłoski podstawowej). Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Iloczas. Samogłoski długie i krótkie. Dwugłoski. Półsamogłoski (mocne i słabe). Samogłoska e ruchome. Przestawka głosek.

Król/1922, s. 10

Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Przykład na stwardnienie (historyczne): W wyrazie łza nastąpiło stwardnienie miękkiego starosł. l' (sleza). Przykłady stwardnień żywych: anieli, aniołowie, dworzec, dworak... Stwardnienia i miękczenia spółgłosek zależne są od następujących po nich samogłosek ścieśnionych (miękkich) i, e, z (wyjątkiem e = ъ).

Szob/1923, s. 80

Stwardnienie spółgłosek c, dz, sz, ż, cz, dż, rz, których poprzedniki prasłowiańskie powstały jako wynik zmiękczenia i które w polskim musiały niegdyś brzmieć miękko.

Rozw/1923, s. 166

To znaczy innemi słowy: wyraźne jego stwardnienie czyli przejście w ł tylko przed następującemi twardemi przedniojęzykowemi spółgłoskami.

Gaert/1927, s. 101

Stwardnienie, p. zmiany głoskowe B.

Gaert/1927, s. 111 (110-111) Definicja

Zmiany głoskowe (historyczne) [...]. B. Jakościowe (kwalitatywne) [...]: b) pod względem artykulacji średniej części języka: ★zmiękczenie (uśredniojęzykowienie, upodniebiennienie, palatalizacja), np. ńebeśp'ečny lub ★stwardnienie (odśredniojęzykowienie, odpodniebiennienie, dyspalatalizacja) np. ratca > raćca.

Kor/1961, s. 76

Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].

Terminologia. Głosownia: [...], oboczność, głoska podstawowa, oboczna, zmiana głoskowa żywa, historyczna; wzdłużenie, stwardnienie, zmiękczenie, przestawka, upodobnienie wsteczne, postępowe, zgłoska otwarta, zamknięta [...].

Powiązane terminy