terminów gramatycznych online
imię szczególne
Język: polski
- Część II. O Imieniu: Mucz/1825
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część pierwsza prawideł gramatycznych albo początkowania: Szum/1809
- O Składni: Rew/1845
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O przypadkowaniu polskiem: Kop/1780
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Rozdział IV. O imieniu: Kop/1785, Kop/1778
- Słownik: Mon/1780
- Zawierający wyliczenie imion, odmieniających się przez przypadki, jich odmiany i nazwisk: Żoch/1838
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
Cytaty
Warszawa, Mazowsze, Polska [...] Takie Imiona zowie się Własne czyli szczególne (propria), bo jednę szczególnie i właśnie rzecz znaczą.
Nié mają tylko liczbę poiedynczą wszystkie Imiona szczególné, to jest jedynę tylko rzecz znaczącé.
Imiona są wielorakie. Nomen substantivum: Imie istotne, krocej: Istotnik, albo Rzeczownik. Nomen Adjectivum: Imie przyrzutne, przymiotne, krocej Przymiotnik. Nomen proprium: Imie własne czyli szczegulne. Nomen appellativum: Imie nazowne, mianowne, czyli pospolite. Nomen gentile, gentilitium: Imie Narodowe, Rodowe.
Imiona ludzi osobowé i rodowé, dopiéroż imiona urzędowé i krajowé np. Piotr, Paweł, Stanisłáw, Krzywousty, Laskonogi, Tarnowski, Koniecpolski, Krajczy, Wojewoda, Polák: imiona szczególné rzék, gór, krajów, jako to Wisła, Krępak, Mazowsze, jakąż cząstkę albo włásność rzeczy znaczą, a nie raczéj okoliczność tylko rzeczy?
Przeszli Grammatycy wielé bardzo przepisywali prawideł o Rządzie Imión Łacińskich, [imionami] szczególnémi (propria) zwanych: mianowicie miást, miasteczek, krajów, wsi, czasu, miejscá, i tym podobnych.
Z tych i niezliczonych inszych przykładów, wnieść niezawodnie możná, że Łacinnicy używali Imión Szczególnych już z Przyimkiém, już bez Przyimku: a przeto té Imiona nic osobliwego od innych nié miały, poniewáż zarówno z niémi już zupełnie, już z Wyrzutnią Przyimku kłaść się mogły.
Imiona uważané bywają, jako to: Imiona Rzeczowné lub Przymiotné, szczególné lub pospolité, niezłożoné lub złożoné, pierwotné lub pochodné, żywotné lub nieżywotné, swojskié lub cudzoziémskié, liczbowé, zdrobniałé lub zgrubiałé.
I. Co do wielkich głosek:
Piszą się one: 1) Na początku każdego pisma. 2) Na początku periodów. 3) Na początku każdego wiersza poetycznego. 4) W imionach szczególnych Bogów, Aniołów, ludzi, urzędów, części świata większych i mniejszych, nauk i kunsztu, np. Bóg, Jowisz, Michał, Wojewoda, Europa, Polska, Grammatyka, Malarstwo i t. d.
Imiona od różnego swoiego znaczéniá, różne mają sobie od Grammatyków nadané nazwiska, jako to są: włásné czyli sczególné, jednę rzecz sczegolnie i włáśnie znaczącé, np. Wilno, Litwa.
Sczególné czyli włásné Imiona, 4.
Imiona [...] pojedynczej, tylko i szczególnej rzeczy służą, czyli, co toż samo jest, szczególne wyobrażenie zawierają: np. z Imion ludzkich Jan, Piotr, Stanisław i t. d. każde jednę tylko i szczególną osobę wyraża, która się tym imieniem, zowie: z nieżywotnych Imiona miast, Warszawa, Petersburg, Narodow, Polska, Rossja, Szląsk, Rzek, Wisła, Wołga, Ren, i t. d. każde jednej takoż rzeczy służy: Imiona takie odpowiadające wyobrażeniom szczególnym zowią się szczególne, albo własne.
Wszystkie imiona rzecz. dwojakiego są gatunku: 1) własne czyli szczególne, które jednę szczególnie rzecz znaczą, np. Poznań, Polska, Warta, Gopło, Krępak.
Imiona szczególne mogą się brać w znaczeniu pospolitych czyli ogólnych, a te nawzajem w znaczeniu tamtych, np. Cycero polski zamiast mówca tak sławny w Polsce, jak u Rzymian był Cycero; ojciec poetów zamiast Homer, który najdawniejszym i najsławniejszym jest z poetów.
Imiona własne czyli szczególne, ponieważ jednéj tylko rzeczy służą, nie mogą mieć liczby mnogiéj i nie mogą wyrazić wiele rzeczy, np. Warszawa, złoto, srebro.
Imiona własne czyli szczególne, ponieważ jednéj tylko rzeczy służą, nie mogą mieć liczby mnogiéj i nie mogą wyrazić wiele rzeczy, np. Warszawa, złoto, srebro.
Ponieważ na imię z rozmajitego stanowiska można się zapatrywać; dla lepszego więc zrozumienia się, nadano mu z tego względu różne nazwiska. I tak najprzód imiona rzeczy np. człowiek, głowa, kamień; powtóre, imiona przymiotów np. białość, zieloność; po trzecie: własne czyli szczególne, służące jednéj wyłącznie rzeczy np. Rossyja, Warszawa; po czwarte: pospolite, służące wielu tym samym rzeczom np. kraj, miasto; po piąte: żywotne, przeznaczone do nazywania rzeczy żyjących np. człowiek, koń; po szóste: nieżywotne, których używamy do nazywania rzeczy nieżyjących, np. kamień, waga; po siódme: ludzkie np. człowiek, mąż; po ósme: zwierzęce, np. koń, wół; po dziewiąte: zbiorowe, w których wyrażeniu mnóstwo się maluje; np. lud, gmin; po dziesiąte: szczegółowe, w których znaczenia jedna się rzecz przedstawia np. pióro, kałamarz; po jedenaste: pojedyncze czyli niezłożone, np. grób, uczeń; po dwunaste: złożone, które się z dwóch lub kilku składają, np. nagrobek, współuczeń; po trzynaste: swojskie, to jest: prawdziwie polskie; np. sprzęty, strzelba, rękojeść, dwór, naczelnik; po czternaste: cudzoziemskie, z obcego języka przyswojone np: meble, fuzyja, klinga, pałac, prezes; po pietnaste: zmysłowe, które za pomocą zmysłów poznajemy, stół, piasek; po szesnaste: umysłowe, o których za pomocą rozumu się przekonywamy, uobecniając je sobie, np. Bóg, dusza, rozum, cnota.
Po imionach ogólnych, czyli pospolitych: jezior, gór, miast, rzék, oceanów i t. d. [imiona] szczególne kładą się często w przypadku 1, i wtedy domyślamy się przymiotnika zwany, a, e, np. w mieście (zwaném) Radom [...].