imię osobowe

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1780
• Kop/1783
• DwBg/1813
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Łaz/1861
• Mał/1879
• Oż/1883
• Grub/1891
• Kras/1897
• Łoś II/1925
• Łoś III/1927

Imiona cudzoziémskié osobowé i rodowé, jako w zakończeniu swojém, tak i przypádkowaniu, nie mają statecznéj jeszcze formy.

Imiona ludzi osobowé i rodowé, dopiéroż imiona urzędowé i krajowé np. Piotr, Paweł, Stanisłáw, Krzywousty, Laskonogi, Tarnowski, Koniecpolski, Krajczy, Wojewoda, Polák: imiona szczególné rzék, gór, krajów, jako to Wisła, Krępak, Mazowsze, jakąż cząstkę albo włásność rzeczy znaczą, a nie raczéj okoliczność tylko rzeczy?

Imiona [...] Osobowé np. Michał

Osobowé Imiona, ich przypadki 26, 27.

Imiona ludzkie zowiemy już osobowe, np. Jan, Piotr; już urzędowe, np. Kanclerz, Hetman, Wojewoda; już rodowe, np. Zamojski, Żółkiewski, Czarniecki; już narodowe, np. Polska, Czechy Szwecja.

[...] Imiona osobowe rodzajują się następującym sposobem: 1) Od imion rodzaju męskiego, godność jaką lub urząd znaczących, formuje się rodzaj żeński przez dodanie do rodzaju męskiego zakończenia owa […], a na wyrażenie rodzaju żeńskiego w linii zstępnéj dodaje się wna [...]. 2) Imiona własne cudzoziemskie czasem przybierają zakończenie owa, a częściej jednakże nie odmieniają się [...]. 3) Zakończone na ec wyrażają rodzaj męski w niższym stopniu lub w linii zstępnéj przez przybranie zakończenia czyk [...]. 4) Zakończone na samogłoski lub spółgłoski miękkie lub niby miękkie, formują rodzaj żeński na ina lub yna, a w linii, a w linii zstępnéj na anka [...]. 5) Zakończone na arz mają rka, a w linii zstępnéj rczy, rczanka [...]. 6) Zakończone na nik mają czka w linii zstępnéj czek, czanka [...].

[...] W imionach osobowych można piérwszego przypadku użyć za piąty, jeżeli przy nich nie kładziemy wyrazu panie np. Michał za Michale, Stanisław za Stanisławie.

[…] Do dziś dnia zatrzymała tylko mała liczba imion osobowych końcówkę owie, która, jako mniéj używana, wyszczególnienie lub zaszczyt oznacza […].

Jednakże znajdujemy w tych rzeczownikach także końcówkę e zamiast y przez analogję z końcówką e w rzeczownikach zakończonych na ic (np. dziedzice, rodzice) i z końcówką rzeczową e w rzeczownikach nieżywotnych, zakończonych na ec (palec, palce, piec, piece), nareszcie ze starą końcówką e w 4 p., którą wszystkie imiona (nie tylko rzeczowe, ale także osobowe) po miękkiej spółgłosce przybierały [...].

Przy zakończeniu a pozostają nieodmiennie i bez wyjątku:

wszystkie ludzkie i w ogóle osobowe imiona; więc nazwiska rodowe, np. Giełgut, Giełguta — imiona chrzestne, np. Jan Jana, Jakób Jakóba — nazwy zawodu i stanu, np. króla, księdza, żołnierza.

Ale to się odnosi do samych tylko imion nieosobowych: pozostaje zatem jeszcze pytanie, jaka to inna końcówka zastąpiła dawne i w zakresie imion osobowych?

Dowodem niezbitym na poparcie tej prawdy, pozostały jimiona osobowe i nazwy miast, wszędzie spotykamy od sława sław, a nigdzie od słowa słow nie znajdujemy. Np. Broni-sław, broni-sława [...].

Имена, которыми мы называемъ людей, именуются личными, osobowemi напр. brat, siostra, Aleksander, Maryja, półkownik, mąjster и проч.

Trzeci przypadek: jako dopełnienie dalsze czasownika, oznacza, że czynność, wyrażona przez słowo, odbywa się tylko w kierunku ku przedmiotowi zewnętrznemu i w pewnym stopniu nań wpływa. Najczęściej dopełnieniem w 3. przyp. bywa imię osobowe.

Poza tem nawet imiona osobowe bez względu na płeć są rodzaju nijakiego: pacholę, chłopię, dziewczę.

W psałterzu Florjańskim znajdujemy mieszaninę form, przyczem nie ma tu jeszcze zastosowania późniejsza zasada semazjologiczna rozróżniania imion osobowych, żywotnych i nieżywotnych. Etymologiczną końcówkę -i mają rzeczowniki od tematów twardych: grzesznicy 10,2, obłocy 17, 14, ptacy niebiescy 8, 8, [...]; z tematów miękkich: cudzoziemcy 82, 6, stoicy 121, 5, młodcy 148, 12.