terminów gramatycznych online
imię ludzkie
Język: polski
- Część II. O Imieniu: Mucz/1825
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Część trzecia prawideł gramatycznych, szykownia: Szum/1809
- I. Część mowy. Imię, Imię przymiotne, Imię liczebne: Marc/1833
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1879
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- Przypadkowanie rzeczownikow męzkich liczby pojedynczej: Mroz/1822
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału I: Kop/1785
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Rozdział II. O Rzeczowniku: Szt/1854
- Rzeczowniki: Desz/1846
- Zawierający wyliczenie imion, odmieniających się przez przypadki, jich odmiany i nazwisk: Żoch/1838
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
Cytaty
Same nazwiska już dziecióm z pierwszéj Klassy znajomé, Imion żywotnych, to iest ludzkich i zwierzęcych [...]
[...] Słowo z drugim Przypádkiém położoné, kładzie się w liczbie pojedynczéj w rodzaju nijakim, jako to, były wojska, będą wojska: nié było wojsk, nié będzie wojsk. Sposób tén mówiéniá zachowuje się i z inszémi słowami, nawet w twiérdzéniu, gdy się kładą z Imionami ludzkiémi np. przyśli dwaj żołniérze, lub przyszło dwóch żołniérzy [...].
Podziáł rzeczy przyrodzonych na żyjącé i nieżyjącé, żyjących zaś na ludzi i zwierzęta, iest zasadą podziału Imión Rzeczownych na żywotne i nieżywotne, żywotnych znowu na ludzkié i zwiérzęcé.
Dlaczego wyrazy do siódmej części mowy należące nazywają się Rzeczownikami? i czy się odmieniają?
A. Wyrazy do 7mey części mowy należące nazywają się dla tego Rzeczownikami, iż najwięcej z nich oznaczają imiona rzeczy, np. papier, książka, pióro. Oznaczają one też imiona ludzkie, np. Jan, Stanisław, żołnierz albo zwierzęce, np. pies, koń, kaczka; albo na koniec objęcia rozumowe, np. wieczność, nieśmiertelność, rozum, dowcip i t. d.
Często też znajdujemy w Autorach, iż nawet imionom ludźkim rodz. m. w liczbie mnogiej są Przymiotniki i słowa rodz. ż. dodane.
Imiona [...] Ludzkié, np. syn.
Ludzkié Imiona 5, ich rodzaje 7, przypádkow[anie] 14-44.
Imiona ludzkie zakończone na głoski c, dz, zamieniają je w 5\m przypadku na gardłowe cz, ź, i przybierają zakończenie e. Starzec, starcze krawiec, krawcze, niemiec, niemczę, xiądz xięże it.d . Bog ma Boże.
Z Imion żywotnych jedne zowiemy ludzkie: rolnik, pan, sługa.
Z imion żywotnych jedne zowiemy [imionami] ludzkiemi, np. pan, król; drugie zwierzęcemi, np. koń, zając, kruk, szczupak.
Imiona ludzkie zowiemy już osobowe, np. Jan, Piotr; już urzędowe, np. Kanclerz, Hetman, Wojewoda; już rodowe, np. Zamojski, Żółkiewski, Czarniecki; już narodowe, np. Polska, Czechy Szwecja.
1) Między imionami ludzkiemi a zwierzęcemi dwie zachodzą różnice co do rodzaju: 1) że ludzkie, będąc przez zakończenie swoje jednego rodzaju, mogą przez domyślną stać się innego rodzaju, a zwierzęce nie mogą. 2) Że w liczbie mnogiéj imiona ludzkie, rodzaju męskiego, zachowują pospolicie swój rodzaj, np. dzielny żołnierz, dzielni żołnierze; zwierzęce zaś przechodzą pospolicie do rodzaju żeńskiego, np. dzielny koń, dzielne konie [...].
[...] Imiona zwierzęce rodzaju męskiego mogą, z zachowaniem rodzaju, kończyć się w tym przypadku na kształt imion ludzkich, na owie, np. ptaszkowie, skowronkowie, bocianowie. Wolności téj wtenczas tylko użyć można, gdy w zwierzętach opisuje się przymiot z ludźmi pospolity, jako to cieszenia się, gniewania itd.
I. CZĘŚĆ MOWY.
Imię.
Imie wardas, ira wis tay ka tyk koki daykta znocziu.
O SPADKOWANIU IMION LUDZKICH.
WZÓR PIERWSZY.
Ponieważ na imię z rozmajitego stanowiska można się zapatrywać; dla lepszego więc zrozumienia się, nadano mu z tego względu różne nazwiska. I tak najprzód imiona rzeczy np. człowiek, głowa, kamień; powtóre, imiona przymiotów np. białość, zieloność; po trzecie: własne czyli szczególne, służące jednéj wyłącznie rzeczy np. Rossyja, Warszawa; po czwarte: pospolite, służące wielu tym samym rzeczom np. kraj, miasto; po piąte: żywotne, przeznaczone do nazywania rzeczy żyjących np. człowiek, koń; po szóste: nieżywotne, których używamy do nazywania rzeczy nieżyjących, np. kamień, waga; po siódme: ludzkie np. człowiek, mąż; po ósme: zwierzęce, np. koń, wół; po dziewiąte: zbiorowe, w których wyrażeniu mnóstwo się maluje; np. lud, gmin; po dziesiąte: szczegółowe, w których znaczenia jedna się rzecz przedstawia np. pióro, kałamarz; po jedenaste: pojedyncze czyli niezłożone, np. grób, uczeń; po dwunaste: złożone, które się z dwóch lub kilku składają, np. nagrobek, współuczeń; po trzynaste: swojskie, to jest: prawdziwie polskie; np. sprzęty, strzelba, rękojeść, dwór, naczelnik; po czternaste: cudzoziemskie, z obcego języka przyswojone np: meble, fuzyja, klinga, pałac, prezes; po pietnaste: zmysłowe, które za pomocą zmysłów poznajemy, stół, piasek; po szesnaste: umysłowe, o których za pomocą rozumu się przekonywamy, uobecniając je sobie, np. Bóg, dusza, rozum, cnota.
Imiona ludzkie w liczbie pojed. odmieniają się zupełnie wedle wzoru, wszakże z temi przestrogami. 1) Skłońnik 2gi i 4ty mają na a zawsze np. brata, świekra i t. d. [...]. 4) W liczbie mnogiéj 1szy i 5ty Skł. kończą się dodaniem do ostatniéj spółgłoski piérwotnika owie np. Adamowie, Bolesławowie, i ta odmiana jest właściwa ludzkim imionom.
Jest wiele imion żywotnych, tak ludzkich jak zwierzęcych, które pod jednym i tym samym zakończeniem oznaczają oboją płeć.
Formy na i znachodzimy jedynie w zakresie imion ludzkich, o ile się takowe nie kończą na owie, np. chłopi, parobcy, doktorzy, słudzy.