Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

historia języka

Hasło w cytatach: historja języka, historya języka
Język: polski
Dział: Historia języka (współcześnie)
EJO 1999, 237 Definicja współczesna

Historia języka. Nauka zajmująca się wszechstronnie rozwojem danego jęz., a więc nie tylko tylko jego wewnętrznymi dziejami: przeobrażeniami systemu głosowego, zmianami w słownictwie i w gramatyce [...], ale także jego dziejami zewnętrznymi: zmianami w zasięgach terytorialnych i czasowych [...], czynnikami społeczno-kulturowymi wpływającymi na jego rozwój, zabytkami piśmiennymi, kontaktami z innymi jęz.

Cytaty

Wyrazy cudzoziemskie misya, komedya, religia, Marya, Zofia, kończmy także stale i jedynie na ą (tę misyą, komedyą, tę religią, Maryą, Zofią); albowiem nie tylko i gramatyka i historya języka tego żądają, ale nawet i używanie dzisiejsze ku tejże stronie głównie się skłania.

Na wszystkie w zakresie gramatyki powstające pytania dlaczego? daje odpowiedź zawsze tylko historya języka. Bez historyi, nie ma racyonalnej teoryi języka. Z tego stanowiska też dokonana w tej gramatyce jest część nazwana Głosownią, równie jak i Etymologia, w której dzisiejsza polszczyzna daje się widzieć w swojej całkowitej genezie, w swoim zawiązku i wszystkich dalszych postępach aż do chwili obecnej.

W memoryale p. Kryńskiego czytamy: [...] "Wstawienie tutaj spółgłoski ł nie da się usprawiedliwić ani względami etymologicznymi, ani historyą języka, a tem bardziej żadną pobudką głosowniową".

Wstawianie tutaj spółgłoski ł nie da się usprawiedliwić ani względami etymologicznemi, ani historją języka, a tym bardziej żadną pobudką głosowniową.

Język, a, lm. i [...] b) przen. narzędzie mowy, mowa, możność mówienia, dar słowa, wymowa, wysłowienie [...] d) mowa ludzka, mowa narodu: Umiejętność języka. [...] J. polski, francuski, cygański. Języki wschodnie. Władać, mówić językami. J. umarły a. martwy, X nieżywy (= którym już jako ojczystym nie mówią obecnie). J. żywy a. żyjący (= którym mówi obecnie żyjąca narodowość). J. bogaty, ubogi. Języki pokrewne, pobratymcze, jednoszczepowe. J. pierwotny a. prajęzyk. Języki pochodne. Nauka, gramatyka, historia języka. [...] Wykładał języki słowiańskie. J. rodzimy, ojczysty, macierzysty, swój, obcy, cudzoziemski. Języki starożytne, nowożytne. Przen. sposób wysłowienia, środek wyrażenia czego, porozumienia ś., styl: Przemawiał do ludu językiem ludu. Przemawiać językiem mowy potocznej. J. naukowy, gramatyczny, filozoficzny, piśmienny a. książkowy, literacki, potoczny, ludowy a. gminny, salonowy, złodziejski. [...] Księgi pielgrzymstwa są pisane przez Mickiewicza językiem biblijnym [...] Czystość, poprawność języka.

Wogóle zaś, co do psychologji pisowni czyli ortografji polskiej, możemy zauważyć: 1) Opiera się ona przede wszystkim na alternacjach czyli obocznościach fonem morfologizowanych, w związku z odpowiednimi im grafemami. 2) Język literacki, język pisany jednoczy cały obszar etnograficzny danego narodu [...]. 3) Pisownia odbija także historję języka [...].

Wyrobiło się stąd wyraźne przeciwstawienie: z jednej strony historja języka — z drugiej jego geografja. Ale chociaż takie ujęcie jest naturalnym wynikiem rozwoju kultury, nie można jednak zapominać, że jest ono bardzo niepełne: historja języka jest przeważnie tylko historją jednego z jego dialektów, t. z w. dialektu kulturalnego; dialektologja, od pół wieku dopiero istniejąca, zajmuje się przeważnie tylko dzisiejszą geografją języka.