mowa ojczysta

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Klecz/1767
• SkorM/1816
• Rozp/1830
• Mał/1863
• Malin/1869
• Mał/1879
• Oż/1883
• Gaert/1927

Arabski język, niegdy w słowa obfitujący, i w samym sobie arcy dobrze był ułożony: usilnie bowiem starano się wprzod, o wykształtowanie Ojczystej mowy, potym o pomnożenie nauk.

Zdanie to jednak było, o wykształtowaniu mowy Ojczystej, a nie o przysposabianiu słow obcych.

Jak gdy w odległej świata przestrzeni podróżnik, lub wojennemi przygody w dalekie i odmienno-języczne krainy rzucony rycerz, z zachwycającém zdziwieniem podobne do rodowitej mowy usłyszy tony, a nawet odrębne, toż samo co w jego ojczystéj mowie znaczące wyrazy, pada na łono nieznajomego, który je wymawia lub śpiewa [...].

„Ustalenie zasad i z nich wyprowadzenie jednostajnych prawideł pisowni polskiéj [...] chlubném jest staraniem i godném Towarzystwa królewskiego Przyjaciół nauk w celu szczególniéj doskonalenia mowy ojczystéj zawiązanego".

Mowa nie jest jedna i dla wszystkich powszechna, ale są przeróżne języki i narzecza czyli dyalekty; każdy bowiem naród ma swój odrębny język, którego jako swojej ojczystej mowy używa, i który stanowi jednę z najważniejszych jego narodowych właściwości.

Nadeszła wreszcie ta upragniona chwila, że zaszczycony zaufaniem nájgłębszego ze wszystkich badáczów mowy ojczystéj, [...] mogę wyczekującym Szanownym Rodákom w dobę, kiedy Polska święci trzechwiekową rocznicę Zjednoczenia Lechiji, Rusi i Litwy, złożyć do rąk prácę, którá nie omieszká rozszerzyć zawartych ongi ślubów [...].

Jeżeli bowiem za przykładem obcéj mowy przyjmujemy do języka naszego wyrazy, zwroty, wyrażenia i konstrukcye z duchem jego nie licujące, całemu organizmowi jego przeciwne: to niewątpliwie szpecimy, psujemy mowę ojczystą i pożałowania godne w niéj tylko sprawiamy zamieszanie.

Grono tak znakomitych mężów w rozprawach nad pisownią polską, rozwinęło obszerne poglądy swoje, wszyscy dobrze rozprawiali, w odpowiednym przedmiocie po szczególe wziętym; ale Mroziński Józef generał, poglądem bystrzejszym na całość mowy polskiej, przewyższył wszystkich w rozumowaniu i udowodnił; że dopóty pisownia polska nie będzie prawidłową, dopóki podstawy mowy polskiej, to jest abecadło nie będzie odpowiednie uregulowane i prawidła wysnute tylko z własnej ojczystej mowy, a nie opierające się na obcych wzorach.

Przystępując do naukowego poznawania mowy ojczystej, trzeba sobie przede wszystkiem zdać jasno sprawę, że język ludzki nie istnieje samodzielnie poza nami, lecz jest zjawiskiem, złożonem z czynników fizjologicznych (czynności narządów mowy), fizykalnych (drgający ruch powietrza) i psychicznych (wyobrażenia słuchowe i motoryczne oraz skojarzone z niemi znaczenia).