język ojczysty

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kn/1621
• Tr/1764
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Dudz/1776
• Kop/1778
• Kop/1780
• Kop/1783
• Kop/1785
• L/1807–1814
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Prz/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Rozp/1830
• Gr/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• SW/1900-1927
• Kr/1917
• Benni/1923
• Rozw/1923
• ZwO/1924
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Dor/1958–1969

Ojczysty od ojczyzny, domowy, swojski, własny tej kráiny. Patrius sermo Lucret. patrio nomine vocitare aliquid. Idem.

Ludzie zaś mądrzy, bystrym dowcipem, głębiej przenikający rzeczy, chcąc myśl swoją lepiej, albo kształtniej udać, często dobierają słow nowych, lub Cudzoziemskich; przeinaczając je na kształt Ojczystego języka; a za tym słowa starodawne tłumią, często niezrozumianą składając mowę.

Samym też Polakom, ta Xiążka byłaby wielce pożyteczna, wydana wprzod Ojczystym językiem, niżeli Cudzoziemskim.

P. Ktore są Adjektywa liczajne porządkowe? O. Te: pierwszy, drugi, trzeci ... milionowy. P. Ktore są podzielające? O. Tych wprawdzie język nasz ojczysty nie ma, lecz one zastępuje przydanim przekładania: po do liczby początkowej, tako: po jednemu, po dwoch, lub po dwu albo po dwa, czy po dwoje, według Substantivum, z ktorymi się zgadzają.

Koniugacyi słow w Ojczystym języku liczy się cztery, według czworakiego ich skończenia w drugiej osobie liczby pojedynczej, sposobu skazującego, czasu teraźniejszego, to jest, na: asz, esz, isz, ysz

Gadać umiemy, pisać i mòwić rzadko kto z nas umie, a to z własnej, jakem wyżej powiedział, winy, że sobie szczegulnej nauki w wydoskonaleniu się w ojczystym języku przez czytanie i rozmyślanie nie czyniemy [cytat z A. Naruszewicza]

Bo jeżeli odrzuciwszy [...] makaronizmy, słów nowych [...] nie dostarczamy [...] musim koniecznie zubożyć Ojczysty język [cytat z D. Pilchowskiego]

[...] najlépiej wydáje się nátura niéznajomego języká przéz ojczysty.

Ale w takiém języka ojczystégo zaniedbaniu i małéj onegoż znajomości, skądże wszystkich polskich książek dostaniemy [...]

Postreżénié to służyć może Ziomkóm naszym najprzód do wymáwianiá języka ojczystégo, potém do nauczéniá się języków obcych.

Zrozumiénié obcégo języka nájłatwiéj się nabywá, przez porównanié go z ojczystym.

DWOJJĘZYCZNY, DWUJĘZYCZNY, a, e, z dwoma językami [...]. §., dwa języki mówiący, [...]. Mowę makaronizmami przeplataną za gładkość mowy nie sądzono, ale dwojjęzycznemi tak mówiących nazywano. Klecz. Zdań. 89. Na pograniczu zwyczajnie ludzie bywają dwujęzyczni; mówią albowiem swoim ojczystym językiem, a razem i sąsiedzkim. Ld.

OJCZYSTY, -a, -e, [...]. Język ojczysty, macierzyński, [...]. Dekreta Polskim ojczystym językiem mają bydź pisane. Vol. Leg. 7, 689.

Ponieważ od rozszerzenia powszechnego oświecenia najbardziej szczęśliwość Narodu zawisła; a oświecenie zaś w nim bez umiejętności czytania, pisania i doskonałości ojczystego języka rozszerzone bydź nie może; pochlebiam sobie przeto, iż praca moja będzie użyteczną, gdyż jej celem jest: ułatwić młodzieży nauczenie się czytania i pisania, oraz nabycia gruntownej umieiętności języka polskiego i sztuki pisania w rozmaitych materjach. Wszystko to starałem się napisać jaśnie, dokładnie i zrozumiale.

Ostatnim słoworodém jest tworzénié nowych wyrazów; wolność atoli ta, má pewné granice i reguły, to jest: [...] 3) żeby wyráz nowy, był i z ojczystégo języka wzięty, i na wzór inszych znajomych wyrazów utworzony.

Takie i podobne rozznaczania słow, ze wszechmiar dwuwykładnych w Polszczyznie, należyć muszą tylko do owych Ortografow i Etymologow, ktorzy swoj Ojczysty Język rownie głęboko umieją, jak mocno kochają; a nie zwykli zboczać z drogi, jaką wskazuje Zgodnoślednia w rownaniu Językow z Językami i narodowości z obczyznami.

Nie cierpieli nigdy prawdziwie uczeni Nemcy makarunow np. Francuzkich, ktore ich tak zwani Eleganci w swoj Ojczysty Język wprowadzali, mowiąc np. obligirt, zamiast: verbunden, ich faschire mich, zamiast: ich zürne i t. d.

U nas Język Ojczysty coraz wiekami wzrastał, nie tak przez pisma pierwotowo Polskie, bo nasi dawni Pisarze więcy po Łacinie, niż po Polsku, pisali, jak przez dobre przekładania pism zagranicznych.

Te jednak szczegóły mogą następnym, a może i dzisiejszym badaczom ojczystego języka, dać powód do innych postrzeżeń [...].

Język, a, lm. i, m. [...] 3) = mowa, którą się naród od narodu różni. Język grecki, łaciński, francuski i t. d. Język obfity, bogaty, harmonijny, i t. d. Znajomość tego języka, jest bardzo upowszechniona. Język ten jest w używaniu na całym wschodzie. Nauka języków. Pismo w języku greckim, arabskim i t. d. Wykładać języki, nauczać języków. Język pierwotny, np. słowiański, względem polskiego, rossyjskiego, czeskiego i t. d. Język pochodny. Języki pobratymcze, pokrewne, v. jednoszczepowe, np. niemiecki i angielski. Język umarły, t. j. ten, którym już nie mówią, np. starogrecki, łaciński. Język żyjący, t. j. ten, którym obecnie mówią. Język starożytny, nowożytny. Język uczony, piśmienny, ustny, powszedni. Język rodzinny, v macierzysty, v. ojczysty. Język obcy. Język cygański, złodziejski, umówiony [...].

Ojczysty, a, e, p. 1) od ojczyzny, ojczyźnie właściwy, rodzinnemu krajowi należny, wszystkim mieszkańcom kraju wspólny. Język ojczysty. Ziemia ojczysta. Oddychać powietrzem ojczystém.

Popodkładać, ał, a, scz. dk. jedno po drugiém podłożyć, przyłożyć. Do tej grammatyki każdy według swego ojczystego języka, słowa i sposoby mówienia popodkładali.

W kierunku historyczno-filologicznym język ojczysty pierwsze bez wątpienia zajmuje miejsce. Języki obce, czy to starożytne, czy nowoczesne, [...] same przez się nie wystarczą pod żadnym względem; pod względem gramatyki z następującego powodu.

Ojczystym czyli narodowym językiem Polaków jest język polski.

[…] Zaniedbywanie pogłosu j przez naśladowanie ruszczyzny, t. j. pav, gołąb, jedváb itd., jak to się podobá prof. Małeckiemu, zdaje mi się być każeniem i wynárodowieniem ojczystego języka.

Język, a, lm. i [...] b) przen. narzędzie mowy, mowa, możność mówienia, dar słowa, wymowa, wysłowienie [...] d) mowa ludzka, mowa narodu: Umiejętność języka. [...] J. polski, francuski, cygański. Języki wschodnie. Władać, mówić językami. J. umarły a. martwy, X nieżywy (= którym już jako ojczystym nie mówią obecnie). J. żywy a. żyjący (= którym mówi obecnie żyjąca narodowość). J. bogaty, ubogi. Języki pokrewne, pobratymcze, jednoszczepowe. J. pierwotny a. prajęzyk. Języki pochodne. Nauka, gramatyka, historia języka. [...] Wykładał języki słowiańskie. J. rodzimy, ojczysty, macierzysty, swój, obcy, cudzoziemski. Języki starożytne, nowożytne. Przen. sposób wysłowienia, środek wyrażenia czego, porozumienia ś., styl: Przemawiał do ludu językiem ludu. Przemawiać językiem mowy potocznej. J. naukowy, gramatyczny, filozoficzny, piśmienny a. książkowy, literacki, potoczny, ludowy a. gminny, salonowy, złodziejski. [...] Księgi pielgrzymstwa są pisane przez Mickiewicza językiem biblijnym [...] Czystość, poprawność języka.

[Adam Antoni Kryński] Obejmuje ona wiadomości główne, zasadnicze z dziedziny nauki języka ojczystego, wyłożone sposobem przystępnym i, o ile można, zgodnie z zasadami dzisiejszej wiedzy.

My, Polacy, porozumiewamy się własnym językiem polskim; jest on naszym językiem ojczystym, bo mówili nim także ojcowie i dziadowie nasi i od nich nauczyliśmy się używać tego języka.

»Student Słowianin«— pisze nasz uczony —bierze do rąk książkę Sieversa, Sweeta, Vietora lub inną i studjując np. systemy wokaliczne, oparte na samogłoskach niemieckich, francuskich i angielskich, ma sobie zdać sprawę z systemu wokalicznego swego ojczystego języka, — czyli do rozumienia rzeczy znanej dąży za pomocą uświadamiania sobie rzeczy mniej lub więcej obcej.

Struktura fonetyczna polszczyzny uległa w porównaniu z dawniejszym odziedziczonym stanem, wyniesionym z przedhistorycznej polsko-pomorskiej i lechickiej doby, bardzo zasadniczym przeobrażeniom, które nadały naszemu językowi ojczystemu swoiste cechy, wyróżniające go dobitnie od innych słowiańskich, nie tylko dalszych mu, ruskich i południowych, ale także bliżej pokrewnych, północno-zachodnich.

Niech więc służy ta gramatyka naszym kolonistom, by nauczywszy się języka portugalskiego [...] poprawili swoje stanowisko społeczne, nie tracąc przytem starego języka ojczystego, który stanowi podstawę naszej duszy [...].

Utraciliśmy szkołę polską, dzieci uczono w obcej mowie, co oczywiście musiało się odbijać na sposobie ich wysłowienia w języku ojczystym.

Ten kierunek studjów, uwzględniający również głosownię, morfologję, składnię i słownictwo, nazywa się dialektologią (gwaroznawstwem). Gramatyka szkolna zwyczajnie jej nie uwzględnia, z wielką szkodą dla poznania całokształtu języka ojczystego, a zwłaszcza tych jego odmian, któremi się posługuje bezwzględna większość Polaków.