terminów gramatycznych online
duch języka
Język: polski
Cytaty
Czwarta: O rozrodzeniu się wyrazów (wyrazorodztwie), np. jakie wyrazy od Słowa: rodzić, albo od Rzeczownika: Kamień urodziły się, i o utworzeniu nowych niedostawających jeszcze, i potrzebnych z duchem języka zgodnych wyrazów (wyrazotworstwie).
Używaj przenośni zgodnych z zwyczajem narodowym i duchem języka, n. p. u Greków za czasów Homera przenośnia: wolo-oczy [...]w naszym języku zaś byłaby nieprzyjemną.
Przykład powyższy, co do obrazu myśli, igraszki blisko-znaczących wyrazów, ducha i toku mowy, na szczególniejszą zasługuje uwagę.
Zdaniem mojém postępuje w téj mierze z korzyścią dla harmonii, i ci grammatycy przeniknieni są duchem języka, którzy mu w tém tamy nie kładą.
Przekładamy wyrazy, aby nadać potoczystość; dopisujemy, aby stać się zrozumiałymi; wymazujem dla zwięzłości i skrócenia; bierzemy jedne za drugie, abyśmy przedmiot właściwiéj skreślili; używamy wreszcie wyrazów cudzoziemskich, abyśmy niemi brak własnych zastąpili. Każda z tych postaci wyrazowych czyli retorycznych przyczynia się do wyrażenia jaśniéj o tyle; ile przedmiot, lub duch języka wymaga, lub dozwala.
Duch, u, lm. y, m. [...] 7) = natura, własność. Duch języka. To jest przeciw duchowi naszego języka.
Polonizm, u, lm. y, m. 1) sposób mówienia właściwy tylko językowi polskiemu; to co stanowi jego swojszczyznę, czego na żaden inny język bez naruszenia właściwego ducha mowy dosłownie przetłómaczyć nie można; np. Co mi po tobie? zam. nie możesz ml przynieść żadnego pożytku. 2) = nieuż. właściwość w obchodzeniu się cechująca Polaków.
Zgoda, y, lm. y, ż. [...] 4= gram, zgadzanie wyrazów według prawideł języka. Składnia zgody; stanowi tę część grammatyki, w któréj traktuje się o zgodnéj z duchem języka zależności wyrazów jednych od drugich, np. przymiotnika od rzeczownika, rzeczownika od przymiotnika i t. p.
[…] Dziś, oswojeni z brzmieniami obcemi, uważamy brzmienia: Jadam, Jewa, Jędrzej, harmata, itp. za gminne, ale w wieku XVI, kiedy poczucie ducha mowy naszéj było silniejsze, powszechnie tak pisano, np. Do Jadania Konarskiego […].
[…] W tém przemienianiu samogłosek a, o, ó, w e wstrzymał się duch języka, dawniéj nawet częściéj je przemieniano, jako to: ściana, na ścienie; biesiada, na biesiedzie […].
§. 282. Ale powinien być usunięty następujący nałóg, a raczéj wymysł dopiero ostatnimi czasy ukuty, t. j. ażeby w przypadku szóstym, zamiast np. przed wielu laty, przed sześciu dniami [...] itd. pisać — przez ą: przed wielą, przed kilką laty [...] etc. Jest to nowość niepotrzebna, a co gorsze, zupełnie przeciwna duchowi języka.
Przyczyna, dla której słowa pierwotne w tak wielkiéj ilości zamarły w języku naszym, prawdopodobnie na tém głównie polega, że urobione od nich czasowniki téj klasy wyrażały i wyrażają to samo, co tamte. Duch języka dał tu pierwszeństwo tym urobionym słowom; może dla dłuższego i pełniejszego ich brzmienia; przez co więc tamte, jako niekoniecznie potrzebne, wyszły pomału z używania.
Że nawet to przed sześcią, pięcią laty najprzeciwniejsze jest duchowi języka, tego najlepiéj dowodzi dodany rzeczownik (laty, złotymi, przyjaciółmi) położony w przyp. szóstym.
W samym zarodzie, duch mowy polskiej był pokrzyżowany niemczyzną.
Autor Uwag nad Kwest. Jęz. w Szk. i Uniw. Galic. i Krak. osnowane na liście odręcz. Jego C. K. A. M. z dnia 20 pazd. 1860 r. Napisano dnia 31 pazd. Kraków, str. 26 i 27 trafnie porównywa i ocenia. [...] "Niech atoli wiedzą, że i to co tu powiedzieliśmy o duchu i bogactwie języka naszego, to już uznanem jest niedopiero, przez celnych w Niemczech filologów znawców: niech wiedzą, że w książce nie podejrzanej o stronnicą przychylność dzisiejszym naszym życzeniom, bo w książce "Ueber den Geist der polnischen Sprache" już przed 60cią laty wydanej, toż samo wielce uczony filolog Kaulfuss nie tylko powiedział, lecz i obszernie udowodnił".
Bohusz Xaw. Kdz. "Od dawnego już czasu oczekiwała z niecierpliwością Publiczność Pisarza, któryby się ujął o czystość języka Polskiego [...], prawidła na koniec pewne z duchem języka naszego zgodne przepisał i ustalił".
Otóż duch języka powiada nam, że przymiotnik zgadzać się powinien ze swym rzeczownikiem we wszystkich zwrotach myśli.
Jest to zdobycz naszej cywilizacyi, owoc pracy naszego języka; wszystko w nim jest z duchem języka zgodne, oryginalne i konsekwentne.
Tak animizowane pojęcia ze świata fizycznego przenosimy na stan duszy naszej [...] Na tym gruncie rodzą się różne słowa święte, nietykalne, na tym gruncie powstają mity o »duchu języka«, o»duchu narodu«, o»duszy«itp., na tym gruncie człowiek staje się niewolnikiem wyrazów-bożyszcz.