Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

verbum neutrum
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: neutra, neutrum, verba neutra
Język: łaciński
Dział: Morfologia (współcześnie)

Cytaty

Murm/1533, s. 78

Febricitare verbum neutrum. Das kaldwe haben. Zimność miewáć.

Bart/1544 , t. III, s. 99

ODDZIELNY gram. oddzielnej liczby neutri generis, lignum R v6v (md); genus neutrum oddzielne ut hoc scamnum ani męskie, ani niewieście R v6v (md; av. neuter); oddzielne, co nie prawujące (?) się, a przeto nie możemy ich wymowić przez oskarżający spadek <verba> neutra R a8 (md; av. activa verba); oddzielne, Co nie prawujące się, a przeto nie możemy ich wymowić przez oskarżający spadek verba neutra RN (K. tyt.).

Mora/1592, s. 155 K6r [159] Definicja

Unde dicta Verba Neutra? Quia constructione neque activa neque passiva sunt, [hoc est, quòd ea pripriè nec agentis, nec patientis casum admittant, vel quod iis, nec agere nos, nec pati significemus.]

[Skąd nazwa "czasowniki nijakie"? Ponieważ w swojej budowie nie są ani czynne, ani bierne [to jest, ponieważ one właściwie nie przyjmują ani przypadka czynnych, ani biernych, lub ponieważ nie wyrażamy w nich ani czynności, ani poddawania się czynności.]]
Men/1649, s. 55

Duo apud Polonos sunt genera verborum, activum scilicet et neutrum, nam passivum proprie non habent, sed illud circumloquuntur per verbum substantivum.

Sty/1675, s. 62 (61-62) Definicja

Słow rodzáje u Włochów są cztery. [...]

Neutra są te, ktore áni czynienia áni przyjęcia nie znáczą, formują się w przeszłym doskonáłym złożonym czásie z słowá pomocnego, Sono jestem i uczęstnictwá słowá swego, jáko Vengo przychodzę. Son venuto przyszedłem.

Cell/1725, s. 36 Definicja

Verbum jest, przed ktorym Kłáść możemy; Ja, ty, on (álbo ono) My, wy, oni (one.). A jest przednie czworákie: [...] Neutrum ták się ma jáko Activum, tylko że jego wyznáczenie żadną miárą cierpieć nie może Passivum: jáko sto stoję, curro bieżę.

Fook/1768, s. 100 (97-100) Definicja

Il y a des verbes qui ont la terminaison, et la signification active, et qui ne sauroient avoir ni la terminaison, ni la signification passive, que dans la troisieme personne, p. e. Curro, sto, vivo, etc. ont la terminaison, et la signification active, et on ne peut pas les tourner en passif, si ce n'est, que dans la troisieme personne, curritur, statur, vivitur. On donne à ces verbes le nom de verbes neutres. J'aimerois mieux les appeller verbes actifs, qui sont passifs à la troisieme personne singuliere.

[...]

Znajdują się verba, ktore mają terminationem et significationem activam, á nie mogą mieć terminationem, ani significationem passivam, tylko w trzeciej osobie v. g. Curro biegnę, sto stoję, vivo żyję, mają significationem i terminationem activam, i nie mogą być passiva tylko w trzeciej osobie, v. g. curritur, bieży się, statur, stoi się, vivitur, żyje się. Te verba nazywają neutra, lepiej by jednak nazwać je activa, ktore są passiva w trzeciej osobie.

Mon/1780, s. 157 (156-157)

Słowa [...] są wielorakie. Verbum activum. Słowo czynne. Verbum passivum. Słowo bierne. Verbum deponens. Słowo pokładne, które ma zakończenie bierne (terminationem passivam) à znaczenie czynne (significationem activam). Verbum auxiliare. Słowo posiłkowe. Verbum regulare. Słowo foremne. Verbum irregulare. Słowo nie foremne. Verbum personale. Słowo osobiste. Verbum impersonale. Słowo nie osobiste. Verbum neutrum. Słowo nijakie, t.[to] j. [jest] ani czynne, ani bierne. Verbum frequentativum, Carisio, iterativum. Słowo częstotliwe, czyli powtorzyste. Verbum reciprocum. Słowo zaimkowe etc. etc.

Gddk/1816, s. [219]

[Verbum] Neutrum. [Słowo] Nijakie.

Łaz/1861, s. 143 Definicja

Ze względu na znaczenie dzielą się czasowniki na: […] 2. Podmiotowe, które wyrażają wprawdzie działanie podmiotu, ale nie przechodzące na przedmiot w 4ym lub 2im p. będący, albo oznaczają stan przymiotny lub spokojny podmiotu: a). Pierwsze nazywamy czynno-nieprzechodniemi, np. Psy szczekają, wyją i skomlą [...]. b). Drugie nazywamy przymiotnemi (inchoativa); znaczenie ich jest bierne, a odmiana czynna, np. Włosy na starość siwieją. c). Trzecie nazywamy nijakiemi (neutra), np. Po pracy śpimy dobrze [...].

Łaz/1861, s. 209

[...] Od powyższych odróżnić należy czasowniki czynno nieprzechodnie i nijakie (verba neutra), mające także miękkie a, które jednakże do podstawy czasu teraźniejszego nie należy; te są po największéj części z innych czasowników utworzone przez zmiękczenie a (tj. a miękczącego poprzedzającą spółgłoskę), i odmieniają się za pośrednictwem spójki i, y, np. lata-ł, lecia-ł, lecie-ć, leci-m=Iec-ę, lecisz [...].

Mał/1863, s. 131

Słowa zaś nieprzechodnie czyli nijakie (verba intransitiva, neutra), jak wiać, stać, spać, być, leżeć [...] wyrażają czynność nijaką, ani bierną ani też nie przechodzącą na żaden drugi przedmiot, któryby stał na pytanie kogo? co?

Malin/1869, s. 490 Definicja

[...] Lecz są czynności i działaniá jistót wyráżane słowami, które nie przechodzą wprost na jinne przedmioty [...]. Słowa wyráżające takowe działania nazywámy nieprzechodnemi (intransitiva); takiemi są powyższe słowa [...] i tym podobne, które zaliczają niektórzy gramatycy do słów nijakich. [...] Lecz ściśle rzecz biorąc, słowa nijakie oznaczają stán jistoty jakiéj [...]. Názwa ta słowo nijakie (verbum neutrum) powstała w dziedzinie gramatyki łacińskiego języka, w którym każde słowo czynne przechodne má odpowiednią sobie formę bierną [...].

Mał/1879, t. I, s. 258

SŁOWA zaś NIEPRZECHODNIE czyli NIJAKIE (verba intransitiva, neutra), jak wiać, stać, spać, być, leżeć [...] wyrażają czynność nijaką, ani bierną ani téż nie przechodzącą na żaden taki drugi przedmiot, któryby stał na pytanie kogo? co?

Rozw/1923, s. 102

Neutra typu picie zboże pisanie.... .

Powiązane terminy