terminów gramatycznych online
liczebnik ułamkowy
Język: polski
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Liczebnik: Br/1848
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka o wyrazach. Nauka o znaczeniu wyrazów: Król/1922
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- Nauka o znaczeniu wyrazów (semantyka): Szob/1923
- O liczebnikach połowicznych i ułamkowych: Czep/1871–1872
- Rozdział V. O Liczebniku: Szt/1854
- Semantyka: PolTerm/1921
- Słowniczek: Gaert/1927
- Словопроизведенiе [Źródłosłów]: Grub/1891
Liczebnik jako część mowy tradycyjnie w gramatykach pol. wydzielany jest na podstawie kryteriów znaczeniowych [...]. Ze względu na znaczenie dzieli się l. na: l. główne, l. zbiorowe, l. porządkowe, ułamkowe (pół, ćwierć, jedna szósta, trzy piąte), wielokrotne [...].
Cytaty
Liczebniki dzielą się na: 1. Główne. 2. Porządkowe. 3. Ułamkowe. 4. Zbiorowe. 5. Stosunkowe.
W liczebnikach ułamkowych dorozumiewa się rzeczownik część. Dlatego liczebniki ułamkowe spadkują się zawsze w rodzaju tego rzeczownika, to jest w rodzaju żeńskim […].
Liczebniki ułamkowe są te, które oznaczają jedną lub więcéj części całéj liczby i które się składają z liczebników głównych i porządkowych [...]. Liczebniki ułamkowe odpowiadają na pytanie: Jaka część czego?
Z liczebników rachunkowych i porządkowych formują się liczebniki ułamkowe, piérwsze służą do oznaczenia licznika, drugie do oznaczenia mianownika, np. 1/2 czyta się pół, 1/3 czyta się: jedna trzecia.
Liczebniki dokładne są dziewięciorakie: […]. IX. Ułamkowe wyrażają części całości, np. Trzy piątych [...] reńskiego czyni 60 grajcarów.
Liczebniki ułamkowe wyrażamy następującym sposobem: licznik oznaczamy 1szym przypadkiem liczebnika głównego, a mianownik 1ym lub 2im przypadkiem liczebnika porządkowego […].
[…] Liczebniki ułamkowe wyrażamy w następujący sposób: licznika oznaczamy piérwszym spadkiem liczebnika głównego, a mianownika piérwszym lub drugim spadkiem liczebnika porządkowego […].
[Liczebniki] Ułamkowe: półtora (1 1/2); półtrzecia (2 1/2); półczwarta (3 1/2).
Къ количественнымъ принадлежатъ: [...] 2. Дробныя, [liczebniki] ułamkowe, выражающія часть цѣлаго числа или дробь, напр. ćwierć, pół, półtora, półpięta и проч.
Na oznaczenie liczb ułamkowych, mianowicie liczb, wyrażających całości z połówkami, mamy formy liczebników: półtora, półtrzecia, półczwarta, półpięta, ... półdziesięta, i t. d. Są to wyrazy złożone z liczebnika pół i z form dopełniacza liczebników porządkowych dawnej deklinacji rzeczownikowej.
Dawne formy dopełniacza l. poj. mamy w liczebnikach ułamkowych: półtora (=pół wtora), półtrzecia, półczwarta, półdziesięta itd.
Liczebniki ułamkowe: półtora, półtrzecia, półczwarta, półpięta .. są to formy dopełniacza liczby pojed.; znaczą: pół wtorego, czyli wtóra, pół trzeciego, czyli trzecia, pół czwartego..., od nieistniejących dziś form mianownika deklinacji rzeczownikowej: wtór, trzeć, czwart.
Liczebniki porządkowe i ilościowe (główne, ułamkowe, zbiorowe, wielorakie, mnożne) oznaczone i nieoznaczone.
Ze względu na znaczenie dzielimy liczebniki na: 1. porządkowe (pierwszy, wtóry, setny...), 2. ilościowe, z pośród których wyróżniamy: a) główne (pięć, dziesięć...), b) ułamkowe (pół, półtora, półtrzeci...), c) zbiorowe (czworo, dzisięcioro...), d) wielorakie (dwojaki, trojaki...), e) mnożne (podwójny, potrójny), 3. oznaczone (dziesięć, ośmnaście...), 4. nieoznaczone (mało, wiele, kilka...)
Liczebniki ułamkowe, wskazujące na ilość przedmiotów w liczbach ułamkowych, nap. półtora (dnia), półtrzecia (tygodnia), półsiódma (roku), półpięta (łokcia).
★Liczebniki (numeralia) ★oznaczone i ★nieoznaczone: a) ★porządkowe (ordinalia), b) ★ilościowe: 1) ★główne (cardinalia), 2) ★ułamkowe, 3) ★zbiorowe, 4) ★mnożne, 5) ★wielorakie.
Ułamkowe liczebniki, p. liczebniki.
Liczebnik ułamkowy, np. półtrzecia złotego, ćwierć mili, jedna dwudziesta sekundy, połowa dnia, pół godziny.
W ten sposób wyglądała sytuacja w fonetyce, morfologii i składni, tak kształtowała się w wymienionych już dziedzinach semantyki, jak widać to i z gramatyki A. Sztochla.
Terminologia. Nomen numerale cardinale — liczebnik rachunkowy, ilości, ordinale — porządkowy, fractio — ułamkowy, collectivum — gromadny, multiplicativum — składny, proportionale — gatunkowy, indefinitum — ogólny, adverbiale — przysłówkowy, particula — złącznik, przyrost.
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Semantyka: wyraz samodzielny, rzeczownik oderwany, jednostkowy, liczebnik oznaczony, ilościowy, główny, ułamkowy, porządkowy, zbiorowy, mnożny, wieloraki, nieoznaczony [...].