of grammatical terms online
łącznik w orzeczeniu
Copula (łącznik). Czasownik lub, rzadziej, luźny morfem pełniący funkcję wykładnika predykacji imiennej.
Quotations
Słowo do połączenia predykatu z podmiotem służące, łącznikiem jest nazwane.
Łącznikiem jest właściwie tylko słowo być i te, które to znaczenie być mieszczą w sobie [...].
Łącznik (copula) połącza domiot z podmiotem.
Zdanie przeto zawiera w sobie przedmiot (подлежащее) czyli rzecz, o któréj się mówi; własność (качество) czyli przymiot, upatrywany w tym przedmiocie; i łącznik (связка) przyznający tę własność przedmiotowi. Np. Bóg jest wszechmocny. Tu Bóg jest przedmiotem mowy, wszechmocny jego własnością, a jest łącznikiem.
Otóż wedle téj szkoły są niezbędnemi do całości zdania: Subjectum (na wyrazy polskie nie ma zgody) attributum i copula, a więc najmniéj trzy wyrazy, — które przecież godzi się w imaginacji tworzyć dla załatania braku rzeczywistego, — czyli inném słowem godzi się urojeniem fałszować mowę. W zdaniu np. człowiek jest śmiertelny, wyraz człowiek jest subiektem (podmiotem), wyraz śmiertelny attrybutem (przymiotem), a wyraz jest, znaczy kopulę inaczej łącznik.
Przymiotnik oznaczá przymiot, włásność jakiéjkolwiek jistoty, lub materyją, s któréj rzecz się skłádá [...]; lub też náleżenie jednéj rzeczy do drugiéj [...]. Użycie przymiotnika w języku jest dwojakie. Używá się bowiem już jako orzeczenie (praedicatum) podmiotu (subjectum) zdaniá; i tak w zdaniach: Bóg jest vsehmocny, złoɣek jest ułomny [...], rzeczownik Bóg, złoɣek [...] są podmiotami zdaniá, którym przywłászczá się pewien przymiot lub włásność oznaczoną przymiotnikami vsehmocny, ułomny [...] za pośrednictwem słowa jest, które w takim razie nazywają gramatycy i logicy łącznikiem (copula), to jest wyrazem łączącym podmiot z orzeczeniem czyli praedikatem, który tu jest oznaczony przymiotnikami [...].
[...] Jak z jednéj strony język polski starosłowiańskie formy od temátu jes [...] ná rzecz posiłkowaniá słów skrócił w m, ś, śmy, śće, tak z drugiéj strony formy te do wyrażeniá bytu czyli j istnienia zdáwały mu się za słabe, a przynájmniéj za nie dość dobitne; przeto użył do tego w znaczeniu praedikatu orzekającego byt lub jistnienie formy pełnéj jest dlá wszystkich osób i liczb, a celem jich oznaczeniá dodáł do praedikatu jest skrócone formy słowa posiłkowego m, ś, śmy, śće w znaczeniu łącznika, który spája s praedikatem jest w jeden wyraz za pośrednictwem spójki e [...].
S téj téż to przyczyny końcowe m, ś, śmy, śće w formach złożonych jest-e-m, jest-e-ś, jest-e-śmy, jest-e-śće, nie będąc końcówkami, ale słowami posiłkowemi, jednym słowem łącznikami, mogą się odrywać tak jak od jimiesłowu przeszłego, tak téż i od praedikatu jest i łączyć się w jeden wyráz z jinnym poprzedzającym wyrazem [...].
Wyraz główny jest to taki wyraz, który może mieć znaczenie podmiotu, łącznika lub opowiednika w zdaniu, i bez którego zdanie obejść się nie może. [...]
Opowiednik jest to wyraz wydający sąd o podmiocie i będzie nim albo słowo malujące czynność, byt lub stan, jak np. człowiek pracuje [...], albo téż inna część mowy, ale wtedy musi być przy niéj dodane jeszcze słowo jest, wiążące podmiot z jego przymiotem, np. życie jest walką [...] Łącznikiem nazywa się właśnie to słowo wiążące podmiot z przymiotem jemu przyznawanym.
,,Jestem zdrów." Tu podmiotem jest domyślny zaimek ja, a orzeczeniem przymiotnik zdrów, bo oznacza to, co się mówi o podmiocie, i oprócz tego wyraz jestem, który łączy podmiot z orzeczeniem; taki wyraz nazywa się łącznikiem […].
Jeżeli orzeczeniem nie jest czasownik, lecz jaka inna część mowy, w takim razie łączy się to orzeczenie z podmiotem zapomocą słowa posiłkowego być. Słowo to posiłkowe być dlatego, że łączy orzeczenie z podmiotem, nazywamy łącznikiem, np. Pies szczeka. Rzeka płynie. Brat pisze. Dom stoi. Człowiek umiera. W tych zdaniach orzeczeniem są same czasowniki. – Lecz w zdaniach: Uczeń jest pilny. Dzieci są posłuszne. Ta książka jest twoja. Te zeszyty są nasze – orzeczeniem nie są czasowniki, lecz inne części mowy, i dlatego są one z podmiotem połączone zapomocą słowa posiłkowego być.
Łącznik zgadza się z podmiotem w rodzaju, liczbie i osobie, np. Ja jestem uważny. Siostra była pracowita. Dzieci były posłuszne. Konie były dzikie itd.
Gdybyśmy np. zamiast Ziemia jest kulista, powiedzieli tylko: ziemia... kulista, zdanie takie nie byłoby ani pełne ani jasne [...]. Zdanie to będzie dopiero pełne i jasne, jeżeli przymiotnik kulista połączymy z rzeczownikiem ziemia. Połączenia tego dokonywamy w języku polskim za pomocą czasownika: być (jestem, jesteś [...] itd.), który się też z tego powodu nazywa w zdaniu łącznikiem.
Подлежащее и сказуемое соединяются глаголомъ być, который въ этомъ случаѣ составляетъ связь łącznik [...]: bezinteresowność jest cnotą. Dusza jest nieśmiertelną. On jest biedny. Kłamać jest haniebnie.
Zresztą pisze się nie zawsze oddzielnie: nie szczęśliwy bierze tym razem, lecz zasłużony; nie raz, nie dwa razy im to mówiłem, ale powtarzałem bez końca; nie smak o tem stanowi i t. p., zwłaszcza zaś, jeżeli zaprzeczenie odnosi się do słowa (łącznika lub orzeczenia): on nie jest szczęśliwy, nie chcąc być natrętnym [...].
§ 286. Formy czasu teraźniejszego: jeśm, jeś, jeśmy, jeście, oraz późniejsze: jestem, jesteś, jesteśmy, jesteście bywają także zastępowane w zupełności przyrostkami osobowemi: m, ś, śmy, ście, dołączanemi do któregokolwiek wyrazu w zdaniu: np. zamiast, wiemy, że jesteś sprawiedliwy, mówimy też: wiemy, żeś sprawiedliwy [...]. Przykłady podobne wskazują, że przyrostki: m, ś, śmy, ście nabrały znaczenia łącznika w zdaniu i tak dalece utożsamiły się z nim znaczeniowo, że mogą być dołączane nawet do imion w orzeczeniu zdania; np. winienem, winieneś, winniśmy.
Jeśli orzeczeniem jest imię, natenczas łączy się z podmiotem za pomocą czasownika być w jakimkolwiek czasie i trybie; czasownik ten nazywa się też w zdaniu w tym razie łącznikiem.
Orzeczenie nierozwinięte i rozwinięte. Orzeczenie zasadnicze; orzeczenie czasownikowe i imienne. Orzecznik. Łącznik.
Sobieski ‖ był wodzem łącznik, orzecznik {orzeczenie imienne.
Łącznik, p. zdanie I.
I. Części zdania: A. ★Podmiot (subiectum) [...]. B. ★Orzeczenie (praedicatum) ★czasownikowe, np. (drzewo) rośnie lub ★imienne = ★łącznik (copula) + ★orzecznik, np. (drzewo) jest wysokie.