terminów gramatycznych online
czas przyszły dokonany
Język: polski
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część III. O przymiotniku. O słowie i imiesłowie: Jak/1823
- Część IV. O składni: Jak/1823
- Część trzecia. Czasowniki: Lor/1907
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Dział 2gi: Oż/1883
- Nauka o odmianie wyrazów: Szob/1923
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O Słowie: Malin/1869
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Rozdział VII. O słowie: Szt/1854
- Składnia: Mał/1863, Mał/1879
- Słowa: Desz/1846
- Zbiór nowych słów w tej gramatyce: Gddk/1816
- [Wstęp]: Marc/1833
Cytaty
Exactum. Dokonany.
Jałmużna nie zuboży, prawda nie ochydzi, statek nie oszpeci [...] Wszystkie tu słowa wyrażają czas przyszły dokonany.
Początek czynu i skutku, lub koniec albo też uskutecznienie ich jednym razem, w jednym momencie, wystawione w przyszłości, czyli w czasie, który ma nastąpić, wyrażamy przez czas przyszły dokonany.
Czas na koniec przyszły jest dwojaki: niedokonany na słowa niedokonane, np. będzie siedział; i dokonany na słowa dokonane, np. siędzie.
Darował, cz. ter. daruje, jesz, ję itd. czasu przyszłego nied. nie ma, lecz go zastępuje przez czas teraźniejszy; złożone mają czas przyszły dokonany, np. podaruje.
Zapełniaiąc wszędzie wyrazami po przykładach, odpowiednie w znaczeniu polskich litewskim — przydawszy czasy przyszłe dokonane dla znaczenia litewskiego, iako te nayczęściéy w mowie, a szczególnie litewskiéy się zdarząią — [...], opisawszy iak mi się widziało bydź naylepiéy ułożyłem.
Czas zaprzeszły różni się od przeszłego tylko dawniéjszym bytem, czas przyszły dokonany lub pewny od przyszłego tylko większą pewnością bytu w przyszłości.
Czas przyszły wyraża, iż się coś dopiéro stanie lub dziać będzie: np. Drzewo zakwitnie. [...] Wedle lic jest on niedokonany albo dokonany, gdy oznacza objaw w przyszłości albo trwający albo skończony; np. Czas przysz. niedok. będę czytał [...] Czas przysz. dokon. przeczytam.
Czas przyszły wyraża, iż się coś dopiéro stanie lub dziać będzie: np. Drzewo zakwitnie. [...] Wedle lic jest on niedokonany albo dokonany, gdy oznacza objaw w przyszłości albo trwający albo skończony; np. Czas przysz. niedok. będę czytał [...] Czas przysz. dokon. przeczytam.
Słowa dokonane złożone z innych słów mają czas przyszły dokonany z takim zakończeniem, jakie mają słowa niedokonane w czasie teraźniéjszym trybu oznajmującego, np. trzymam, trzymasz, trzyma i t. d. utrzymam, utrzymasz, utrzyma i t. d.
[...] Są także czasowniki dokonane, które nie mają odpowiednich niedokonanych, te są dwojakie: a). Czasowniki: kazać, darować, rzec, pomnieć, i zdołać używają się tak w znaczeniu dokonaném jako i niedokonaném, np. Oto daruję (teraz) ci ten zegarek. Jak sobie kupię złoty zegarek, daruję ci (czas przyszły dokonany) mój srebrny. Te czasowniki mają także imiesłowy tak dokonane jako i niedokonane, co w innych czasownikach jest rzeczą niesłychaną, np. rzekąc (imiesłów czasu teraź.), rzekłszy (imiesłów czasu dokonanego). Czasu niedokonanego przeszłego i niedokonanego przyszłego nie mają [...].
Czas przyszły dokonany (futurum exactum) przybiera końcówki czasu teraźniejszego […].
Czas przyszły dokonany, na oznaczenie takiéj czynności przyszłéj, która nie tylko nastąpi, ale niezawodnie i dokonaną zostanie. Tworzymy go zawsze od słów dokonanych, i wyrażamy przez ich czas teraźniejszy: minę, kupię, zdobędę, położę, wezmę, ostygnę.
[...] Przeto téż formy czasu teraźniejszego tak słów dokonanych, jako téż i jednotliwych, oznaczają czynność dokonaną w przyszłości, czyli jednym słowem czas przyszły dokonany; albowiem chociáż myśl nasza nie jest zdolną pochwycić czynności dokonanéj lub chwilowéj z jéj odbywaniem w dobie obecnéj, zdolną jest jednakże wyobrazić ją sobie jako dokonaną w przyszłości.
[...] Tryb oznajmujący (modus indicativus) jak w całéj jafeckiéj rodzinie językowéj, tak i w naszym języku nie má żádnego sobie włáściwego znamieniá, jak tego dowodzą wszystkie formy osobowe gramatycznych czasów, náleżących do trybu oznajmującego, o jakich już była mowa w poprzedzających paragrafach, a takiemi są: a) Czas teraźniejszy niedokonany [...]. b) Czas teraźniejszy częstotliwy [...]. c) Czas przeszły niedokonany [...]. d) Czas przeszły częstotliwy [...]. e) Czas przeszły dokonany [...]. f) Czas zaprzeszły niedokonany [...]. g) Czas zaprzeszły dokonany [...]. h) Czas zaprzeszły częstotliwy, (rzadko używany) [...]. i) Czas przyszły niedokonany [...]. k) Czas przyszły częstotliwy [...]. l) Czas przyszły dokonany [...].
Czas przyszły dokonany oznacza czynność, która nietylko nastąpi, ale się także i ukończy, np. kupię, zdobędę, napiszę itd.
Dwa czasy przyszłe, niedokonany i dokonany; np. będę mijał kupował, bił (albo też mijać, kupować, bić będę) — i minę, kupię, zbiję albo uderzę (§. 223, 4).
Niedokonany przyszły zapowiada tylko, że omawiana czynność nastąpi — a dokonany ukazuje i całkowite jéj w przyszłości spełnienie.
Słabieć Nied. teraź. czas o-słabieć Dok[onany] przyszły czas Boleć Nied. ter. czas za-Boleć Dokonawczy
Czas przyszły: { a) niedokon: będę mówił, albo mówić będę b) częstotl: będę mawiał albo: mawiać będę. c) dokonan: zmówię.
Czas przyszły czasowników têr lub haver z imiesłowem biernym tworzy czas przyszły dokonany; na prz.: terei achado (znajdę), teremos vendido (sprzedamy), haverá cahido (upadnie)...
Czasy, tryby, imiesłowy i t. d., utworzone od czasowników dokonanych, nazywają się dokonane.
Czasy, tryby, imiesłowy i t. d., utworzone od czasowników niedokonanych, nazywają się niedokonane.
Mówimy zatem zwykle: czas przeszły niedokonany (chwaliłem), czas przeszły dokonany (pochwaliłem), czas przyszły niedokonany (będę chwalił), czas przyszły dokonany (pochwalę), bezokolicznik niedokonany (chwalić), bezokolicznik dokonany (pochwalić) i t. d.
Czas przyszły dokonany ma formę czasu teraźniejszego, nap. popatrzę, napiszę...