terminów gramatycznych online
imiesłów odmienny
Język: polski
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część trzecia. Czasowniki: Lor/1907
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Koniugacja: ŁośFl/1923
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- O pewnych zmianach w zdaniu złożoném: Gr/1861
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Rozdział VIII. O imięsłowie: Szt/1854
- Składnia: Kurh/1852, Łaz/1861
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Словопроизведенiе [Źródłosłów]: Grub/1891
Cytaty
Zdania przydane mogą się skracać, do czego szczególniéj posługują imiesłowy odmienne (przymiotniki) i nieodmienne (przysłówki), oraz rzeczowniki słówne i tryby bezokoliczne.
Imięsłowy zwyczajne czyli odmienne albo przymiotne zowią się te, które się odmieniają przez rodzaje, liczby, przypadki, czasem także przez stopnie; a to zupełnie podług tych samym prawideł, które służą przymiotnikom [...], dlatego też nazywam je imięsłowami przymiotnemi, np. idący, a, e; idącego, idącemu, idącéj, idącą i t. d.
[...] Zdanie przymiotnikowe, zaczynające się zaimkiem względnym który-a-e, kto, co, jaki-a-e, da się wtenczas skrócić gdy tenże zaimek jest w 1. p.; wówczas opuszcza się zaimek względny, a czasy trybu oznajmującego zamieniają się na odpowiednie odmienne imiesłowy, które zgadzają się w rodzaju, przypadku i liczbie ze słowem określoném, tj. z tém, do którego się zaimek względny odnosi. Jeżeli tém słowem określoném jast zaimek wskazujący ten, ta, to, opuszczamy go [...]. Nie tylko czas teraźniejszy przemienia się na imiesłów czasu teraźniejszego, ale także czas przeszły niedok. i przyszły niedok., jeżeli czasy w zdaniu główném i poboczném są te same, bo czas zdania głównego wskazuje spółczesność czynu, np. Komnata była słabo oświetlona lampą, która już dogasała=lampą już dogasającą [...].
Gdy głównik i pobocznik mają różne podmioty, ale przedmiot (objekt) jaki głównika jest zarazem podmiotem pobocznika; zamieniamy czasownik zdania pobocznego na imiesłów odmienny i stósujemy go do przedmiotu wzmiankowanego, n. p. Nie wierzymy kłamcy, chociaż się zaklina = Nie wierzymy kłamcy, nawet zaklinającemu się.
Dalsze szczegóły o imiesłowach odmiennych i niedomiennych będą w Części II-éj ,,Gramatyki".
Принадлежности глаголов, служащия к их изменению, суть: наклоненiе tryb, время czas, видъ postać, число liczba, лицо osoba, родъ rodzaj, причастие imiesłów odmienny, деепричастие imiesłów nieodmienny.
§ 309. Imiesłów odmienny na — ł y, — ł a, — ł e tworzy się tylko od słów podmiotowych dokonanych, oznaczających przejście z jednego stanu do drugiego [...] i używa się zupełnie jak przymiotnik (w funkcji określenia lub orzeczenia), a zwykle staje się zupełnym przymiotnikiem [...]. § 310. Imiesłów odmienny na — ący, — ąca, — ące, oraz imiesłów bierny na — ny lub — ty mogą służyć również, jak nieodmienne, do skracania zdań: oprócz tego mogą być prostą przydawką lub orzeczeniem.
Imiesłów, owu, lm. owy gram.: I. odmienny = przymiotnik, urobiony od słowa. I. nieodmienny = przysłówek, urobiony od słowa.
Imiesłów bierny (participio passivo), zakończony w I. klasie na ado, w II. i III. klasie na ido; jest odmienny, t. j. w rodzaju żeńskim kończy się na ada, ida; w liczbie mnogiej na ados, idos, adas, idas. Na prz.: chamado wołany, chamada wołana, chamados wołani, chamadas wołane [...].
Formy słowa przymiotnikowe nazywamy imiesłowami odmiennymi, formy słowa przysłówkowe — imiesłowami nieodmiennymi.
Imiesłów odmienny w staropolszczyźnie jest taki sam, jak dzisiaj, różni się zaś tem tylko od dzisiejszego, że formowano go także i od czasowników dokonanych.
Takież formy imiesłowu odmiennego ze znaczeniem biernem daje dwukrotnie W. Potocki w Moraljach: koza Jowisza odesztego karmiła —'ktorego „odeszto“, porzuconego’ r. 1688 Bpp. LXIX, 77 [...].