terminów gramatycznych online
zdanie wtrącone
Język: polski
Cytaty
Zdania wtrącone i nawiasowe są także określeniem zdań głównych okresu.
Zdanie wtrącone czyli nawiasowe nie należy ściśle do rzeczy, lecz zawiera zwykle osobistą uwagę mówiącego i nie jest połączone z innemi zdaniami spójnikiem spółrzędnym; dla tego téż nie jest zdaniem spółrzędném, chociaż ma zwykle formę zdania głównego.
Na koniec zdania, które nazwijmy wtrąconemi (eingeschaltete Sätze). Są to właściwie zdania główne, wtrącone w środek zdania pobocznego, którém rządzą, ale tak wtrącone, że zdanie poboczne otrzymuje pozór zdania głównego, a główne nawiasowego; np. Pan mię, widzę, nie poznaje. Skarb. (= widzę, że Pan mię nie poznaje).
Zdania nawiasowe i wtrącone na pozór podobne do siebie, wcale jednak co innego znaczą, bo nawiasowe nie tylko że w okresie nie jest potrzebnem, ale jeszcze okres zyskuje na jasności, jeśli je wyrzucimy; przeciwnie zaś wtrącone, choć do głównéj myśli nie należy wcale, ale objaśnia.
Zdania wtrącone są to takie zdania, które kładziemy w środek zdania na pozór głównego, właściwie one są zdaniami głównemi, przez wtrącenie w środek zdania przybierają pozór zdania pobocznego, a poboczne pozór zdania głównego, np. Człowiek ten, zdaje mi się, długo żyć nie może. Gdyby tu zdanie: zdaje mi się, nie było wtrącone, powiedzielibyśmy: Zdaje mi się, że człowiek ten długo żyć nie może. Ty mnie, jak widzę, nie poznajesz.
Na koniec zdania, które nazwijmy wtrąconymi (eingeschaltete Sätze). Są to właściwie zdania główne, wtrącone w środek zdania pobocznego, którém rządzą, ale tak wtrącone, że zdanie poboczne otrzymuje pozór zdania głównego, a główne nawiasowego.
Są dalej tak zwane zdania wtrącone, nie należące prawie wcale do ogólnéj myśli, i dlatego je téż w nawias lub między przecinki bierzemy.
Къ главному или придаточному предложеніямъ присоединяется иногда вносное предложеніе, zdanie wtrącone, przytoczenie, заключающее въ себѣ чьи либо подлинныя слова, внесенныя безъ перемѣны; нпр. Cesarz Aleksander I, wjeżdżając tryumfalnie do Paryża, te słowa wyrzekł do tłumiącego się ludu: Przychodzę tu nie jako wróg, ale jako przyjaciel, który chce wam powrócić handel i spokojność.
[…] Przytoczenia i zdania wtrącone używają się wtenczas, kiedy wypowiadamy czyjeś słowa lub czyją myśl. Czyje słowa lub czyją myśl można wypowiedzieć czworakim sposobem: 1) Po słowie, oznaczającym mówienie lub myślenie (verbum dicendi vel sentiendi), czyjeś zdanie może być przytoczone dosłownie, tj. w takiej formie, jak było powiedziane lub pomyślane, z temi samemi zaimkami osobowemi, bez spójnika podrzędnego. Takie zdanie właśnie nazywa się przytoczeniem albo mową niezależną (Oratio recto) [...]. 2) Słowo, oznaczające mówienie lub myślenie, kładzie się w środku samego przytoczenia, bez żadnego innego połączenia syntaktycznego, oprócz takiego szyku wyrazów, że podmiot kładzie się po słowie ,,mówić" lub ,,myśleć." Takie zdanie, umieszczone pośród przytoczenia, nazywa się zdaniem wtrąconym. Najzwyczajniejsze zdania wtrącone stanowią słowa: rzekł, odpowiedział, odparł, powiada, mówi, pomyślał itp. z następującym po nich podmiotem.—Jeśli przytoczenie wyraża zdanie samej osoby mówiącej, to wtrącają się słowa: sądzę, mniemam, zdaje się itp.
Do zdań złożonych zalicza się też zdania przytoczone i wtrącone (a także i nawiasowe [...]), które właściwie nie są ściśle powiązane składniowo ze sobą.
Zdaniem wtrąconym nazywa się to zdanie, które objaśnia, czyje mianowicie słowa są odtworzone; przytym nazywa się tak tylko wtedy, gdy znajduje się wśród zdania przytoczonego, np. "Tymczasem” — kończył swe rozmyślania Dołęga — „skoro z nimi poluję, trzeba ich przestrzelać". Weyssenhoff.
Wyrazy i zdania, nie mające bezpośredniego związku z wypowiadanem zdaniem, wskazujące tylko na stosunek do niego osoby mówiącej, nazywają się wyrazami i zdaniami wtrąconemi.