terminów gramatycznych online
szyk prosty
Język: polski
Cytaty
W prostym czyli przyrodzonym szyku takim porządkiem słowa po sobie następują, w jakim pomysły przez nie wyrażone [...] I. Podmiot z okréślnikami swémi staje na piérwszym miejscu zdania [...] II. Po podmiocie następuje orzeczenie z całym swoim przyborem [...] III. Okréślniki idą po słowach okréślonych.
Miejsce przypadku pierwszego jest na początku zdania przed słowem, i taki szyk nazywa się prostym, i jest w powszechnym użyciu w potocznéj mowie. Wyjątkiem od tego prawidła jest tak nazwana przekładnia, która zależy na położeniu słowa przed przypadkiem pierwszym, i ta ma miejsce: 1. W zdaniach pytających [...] 2. w zdaniach rozkazujących [...] 3. po wyrzutni spójnika if [...] 4. kiedy na początku zdania znajduje się jeden z przysłówków: here, hence, so, such, then, thence, there, thus, in vain [...] 5. lub jeden z przeczących spójników: nor, neither, scarcely (hardly), no sooner lub przysłówek never [...] 6. ze słowami to say, to answer, to continue i t. d.
Szyk grammatyczny zowie się też szykiem prostym, a zaś odstąpienia od jego przepisów, tworzą tak nazwany szyk zmienny czyli przekładany.
Słowa składają się w tym samym porządku, jak wyobrażenia w umyśle naszym po sobie następują; co w myśli jest pierwszém, to i w mowie ma pierwszeństwo. A że w spokojnym staniu umysłu najprzód myślimy o podmiocie, potém zaś o tém, co mu przypisujemy, przeto prosty szyk zależy na tém, aby podmiot poprzedzał, orzecznik zaś po nim następował [...].
[...] Składnia szyku jest w języku naszym bardzo swobodna; szyk słów stosuje się raczéj do jasności, gładkości i harmońji mowy, niż do niewolniczych prawideł. Ta swoboda w szyku ma przecież swoje granice, nie masz w nim zupełnéj dowolności. Dla poznania tedy tych prawideł, dzielimy szyk na prosty czyli naturalny, i zmieniony czyli krasomówczy.
Szyk w zdaniu jest dwojaki, t j. prosty czyli gramatyczny i odmienny czyli w mowie zwykle używany. Przez szyk prosty rozumiemy porządkowanie wyrazów w zdaniu według zależności pojęć od siebie i stąd wynikającego ich następstwa; przez szyk odmienny rozumiemy układ wyrazów różny od szyku prostego a dążący do jasności, dobitności, pełności, gładkości i dźwięczności mowy.
Normalnym czyli prostym szykiem (gemeine Wortfolge) nazywamy tę naturalną kolej wyrazów, w jakiéjby one po sobie następować powinny, gdyby to, co jest logicznie pierwszém, rządzącém, stało na początku, a to co jest rządzoném albo tylko dodatkowém, uboczném, zajmowało miejsca drugie, i tak daléj aż do samego końca zdania.
Prosty szyk wyrazów jest wtenczas, jeżeli wyrazy tak po sobie następują, jak rozumowo i gramatycznie następować powinny, to jest, jeżeli wyrazy rządzące stoją na pierwszem miejscu, rządzone zaś na drugiem. A więc w szyku prostym na pierwszem miejscu stoi podmiot ze wszystkiem, co do niego należy, a po nim orzeczenie ze wszystkiem także, co do niego należy. Jeżeli orzeczeniem nie jest czasownik, ale jaka inna część mowy, natenczas pomiędzy podmiotem a orzeczeniem kładzie się łącznik. Jeżeli orzeczeniem jest czasownik, wtedy na pierwszem miejscu ma być tenże czasownik, potem określenia przysłówkowe, nakoniec przedmiot ze wszystkiem, co do niego należy, np. Wszechmocny Bóg, Pan nieba i ziemi, stworzył jednem słowem świat cały z tem wszystkiem, co się w nim znajduje. - Starożytny Kraków, stolica królestwa polskiego, siedziba królów, posiada bardzo wiele wspaniałych pomników i zabytków starożytności.
PROSTYM SZYKIEM (gemeine Wortfolge) nazywamy tę naturalną kolej wyrazów, w jakiéjby one po sobie następować powinny, gdyby to, co jest logicznie pierwszém, rządzącém, stało na początku, a to co jest rządzoném albo tylko dodatkowém, uboczném, zajmowało miejsca drugie, i tak daléj aż do samego końca zdania.
Порядокъ словъ въ предложеніи можетъ быть прямой, prosty, или измѣненный, zmienny.